ص:2

دریای سخاوت

بسته مناسبتی ویژه امام جواد علیه السلام

طراح جلد: فرانشر

بازخوانی: اعظم خوش گفتار

صفحه آرا: مرتضی صابری

سال انتشار: 1394

تنظیم و تدوین: دفتر پژوهش های کاربردی _ گروه تاریخ و مناسبت ها

تهیه کننده و ناشر: مرکز پژوهش و سنجش افکار، اداره کل پژوهش های اسلامی

چاپ: زلال کوثر

قیمت: 70000 ریال

شابک: 0-360-514-964-978

کلیه حقوق این اثر متعلق به مرکز پژوهش و سنجش افکار است.

تهران: خیابان ولی عصر(عج)، خیابان هتل استقلال، ساختمان اداری جام جم، طبقة دوم، تلفکس: 22013585

رایانامه: research@IRIB. IR

نشانی پایگاه: WWW. IRIBresearch. ir

قم: بلوار امین، اداره کل پژوهش های اسلامی رسانه؛ تلفن: 32915511 - 025 دورنگار: 32915510

نشانی پایگاه: WWW. IRC. IR

خراسان: مشهد، خیابان امام خمینی(ره)، جنب باغ ملی، ساختمان صبا، طبقه سوم؛ تلفن: 32215108 - 051 نمابر: 32215106

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

4. در بخش محورهای برنامه سازی با هدف استفاده بهینه سعی شده تا بر اساس گروه های برنامه ساز محوریابی انجام شود و در عین حال نسبت به مسائل روز جامعه نیز تناسب بیشتری داشته باشد.

5. با توجه به اینکه در نظر است در خصوص همه معصومان علیهم السلام چنین مجموعه ای ارائه شود، از هر گونه انتقاد و پیشنهاد برای ارتقای کیفی این گونه آثار، استقبال می نماییم.

در پایان از همه عزیزانی که ما را در تهیه و تدوین این مجموعه یاری نمودند تقدیر و تشکر فراوان داریم، به ویژه از سرکار خانم سقلاطونی، آقایان حسینی هرندی، حسینی ایمنی و عباسی که با تلاش های خود این مجموعه را به سامان رساندند، و از دیگر همکاران اداره کل و مدیریت خدمات پژوهشی که در چاپ اثر زحمات فراوانی کشیدند.

گروه تاریخ و مناسبت ها

اداره کل پژوهش های اسلامی رسانه

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

بعضی از معجزات: هنگام ولادت سخن گفتند؛ در نُه سالگی سی هزار مسئله مشکل را پاسخ دادند؛ عصا را به سخن در آوردند؛ چشم «محمد بن میمون» را وقتی در گهواره بودند شفا دادند.

ص:11

تولد امام جواد علیه السلام در زمانی واقع شد که واقفیه بعد از شهادت امام کاظم علیه السلام ، امامت حضرت رضا علیه السلام را نپذیرفته بودند و علیه ایشان تبلیغ می کردند. از طرفی حضرت رضا علیه السلام تا سن چهل و هفت سالگی صاحب فرزند نشده بود و در بین شیعیان این اعتقاد وجود داشت که امامان بعد از پیامبر دوازده نفرند که نُه نفر از ایشان از نسل امام حسین علیه السلام خواهند بود و فرزند نداشتن حضرت رضا علیه السلام در این سنین، امامت ایشان را با تردید جدّی رو به رو می کرد و آب به آسیاب دشمن می ریخت. تولد حضرت جواد علیه السلام آن تبلیغات و طعنه ها را نقش بر آب کرد و آب گوارایی بود که بر جگر تشنه شیعیان نشست و ایشان را از التهاب و اضطراب نجات داد. از این رو همواره ایشان را مولودی پر خیر و برکت می خواندند.

ص:12

می نویسد: «امام جواد علیه السلام هر سال هزاران درهم میان مردم مدینه تقسیم می کرد و بدین جهت، لقب «جواد» به او داده شد». (1)

ص:13

ص:14

که امام را آورده بودند، گفتند: وای بر شما! چگونه این کوکب درخشان و نور منیر را بر امثال ما عرضه می دارید؟ به خدا قسم، او از نسلی پاک و پاکیزه و از اصلاب طاهر و مطهّر است. او از ذریه علی بن ابیطالب علیه السلام و رسول اللّه صلی الله علیه و آله است. او را ببرید و بر این کار خود استغفار کنید. در این هنگام، امام جواد علیه السلام با فصاحتی بی مانند فرمود: ستایش مخصوص کسی است که ما را از نور خود و با دست خود آفرید و از میان خلقش ما را برگزید و امین خود قرار داد. ای مردم، من محمد فرزند امام رضایم... آیا در نسب چون منی شک کرده، بر من و پدرم افترا می بندید؟... من ظاهر و باطن همه را می دانم و نیز می دانم چه آینده ای درانتظار شماست.

دوران امامت

از ماه رمضان سال 202 یا آخر ماه صفر 203 ه_ .ق، که امام رضا علیه السلام در توس به شهادت رسید، فرزند آن حضرت، امام محمدتقی علیه السلام به مقام امامت و پیشوایی امت مسلمان رسید و تا سال 220 ه_ .ق ادامه یافت.

ص:15

امامت امام جواد علیه السلام در کودکی نمونه ای عینی از اعتقاد شیعه به «امامت» است. از آنجا که امام جواد علیه السلام اولین امامی است که در کودکی به امامت رسیده است، امامت آن حضرت امتحانی بزرگ برای شیعیان آن عصر به حساب می آمد؛ به ویژه آنکه «واقفیه» و خلفای عباسی از هیچ اقدام و توطئه ای در این مورد فرو گذار نکردند.

بررسی مقام امامت در زمان کودکی، با توجه به آنکه دو امام دیگر، یعنی امام هادی علیه السلام و امام عصر هم در کودکی به امامت رسیده اند، در چند محور قابل بحث و بررسی است:

الف) مقام امامت و نبوت در کودکی از دیدگاه قرآن و روایات؛

ب) مقام امامت و نبوت در کودکی، در آینه تاریخ؛

ج) مقام امامت و نبوت در کودکی و عکس العمل پیروان و شیعیان؛

د) پیوند نبوت و امامت در استدلال امامان.

بررسی این موضوعات، محوری مناسب برای بحث در ایام میلاد امام جواد علیه السلام ، به نظر می رسد.

امام جواد علیه السلام همچون برخی پیامبران مانند حضرت عیسی علیه السلام و حضرت یحیی علیه السلام ، در سنین کودکی به مقام امامت نائل گشت و رهبری امت اسلامی را با علم ذاتی و الهی خویش بر عهده گرفت.

امامت نوعی رهبری است و با سایر مدیریت های اجتماعی تفاوت اساسی دارد.

امام با مبدأ عالم در ارتباط است و علم و آگاهی خود را از آن منبع دریافت می کند. بر اساس عقاید شیعیان علم امام از راه تحصیل و تجربه به دست نمی آید، بلکه موهبتی است که از جانب خداوند متعال به او عطا می شود و خداوند بر هر کاری قادر است.

کمی سن امام جواد علیه السلام و امامت آن حضرت در این سن، مطلبی بود که شگفتی و حتی شک و تردید عده ای را برانگیخته بود. ریشه این سؤال و تردید،

ص:16

در این بود که روابط موجود در عالم، با معیارهای مادّی و ظاهری سنجیده می شود و دست قدرتمند الهی، به چشم ظاهربین آدمیان نمی آید. به راستی چه مانعی دارد که خدای قادر حکیم، برای مصالحی، دوران شکوفایی رشد عقل و اندیشه و کمالات انسانی را، در بعضی از بندگان برگزیده و خاص خویش کوتاه سازد. کار الهی، با کارهای مخلوقات و آدمیان عاجز و ناتوان متفاوت است و آنچه او بخواهد، خواهد شد؛ نه آنچه آفریدگان بخواهند، چنانکه به فرموده خدای تعالی در قرآن مجید، این امر در امت های پیشین نیز سابقه داشته است. نبوت حضرت یحیی علیه السلام در کودکی و سخن گویی فصیح و عالمانه حضرت عیسی علیه السلام در گهواره، نمونه هایی قرآنی از این دست به شمار می رود.

صفوان بن یحیی، از یاران مخلص امام رضا علیه السلام ، می گوید در مدینه به حضور آن حضرت شرف یاب شدم و عرض کردم: پیشی از آن که خداوند ابوجعفر (جواد) را به شما عنایت فرماید، درباره امام بعد از شما پرس وجو می کردیم و شما می فرمودید خداوند به من پسری عنایت خواهد فرمود. اکنون خداوند پسری به شما عنایت کرد و چشم ما به وجود وی روشن گردیده است. تکلیف ما پس از شما چیست و امام ما چه کسی خواهد بود؟

امام رضا در پاسخ به امام جواد که در مقابلش ایستاده بود اشاره نمود. من در جواب گفتم فدایت شوم او که بیش از سه سال ندارد؟! امام رضا علیه السلام فرمود: «کمی سن ایرادی ندارد؛ چون حضرت عیسی در حالی که کم تر از سه سال سن داشت به پیامبری رسید».

ص:17

جواد علیه السلام با پاسخ های روشن از این آزمون ها سربلند بیرون آمده، هرگونه تردیددرمورد امامت خود را از بین برد و اصل امامت راتثبیت کرد.ازاین رو در زمان امام هادی علیه السلام این موضوع مشکلی ایجاد نکرد؛ زیرا برای همه روشن شده بود که در برخورداری از این منصب الهی، خردسالی تأثیری ندارد.

ص:18

ص:19

بهره دیگری که مأمون از ولایت عهدی حضرت رضا علیه السلام و دامادی ایشان و حضرت جواد علیه السلام می برد این بود که شیعیان دست از شورش برداشته، خلافت را در منطقه خودی ببینند، علاوه بر آن که مأمون می توانست از ایرانیان و شیعیان، که هواداران امام معصوم بودند، برای مقابله با اعراب و بنی العباس استفاده کند. (1)

ص:20

4. چرا امام پس از ازدواج به مدینه سفر کرد؟

پاسخ به این سؤالات، محوری مفید در نگرش به زندگانی امام جواد علیه السلام است و برای اهل تحقیق و ارادتمندان ائمه اطهار علیه السلام ، بسیار قابل استفاده خواهد بود.

ص:21

نکته درس آموز این اقدام امام علیه السلام آن است که بدانیم و به هوش باشیم که در پس چهره به ظاهر خندانِ دشمن، حیله و تزویر نهفته است. مأمون با این روش، دو بار وارد میدان عمل شد: یک بار در ولایت عهدی حضرت رضا علیه السلام بار دیگر در ازدواج دخترش با امام جواد علیه السلام و در هر دو مورد امامان معصوم ما پرده تزویر او را دریدند.

ص:22

ص:23

بن محمد. در کوفه خاندان های آل حیّان تغلبی، آل اَعْیَن، بنو عطیّه و بنی درّاج _ که همگی شیعه بودند _ مهم ترین خانواده های علمی محسوب می شدند.

کوفه یکی از مراکز مهم علم نحو نیز بود و در آن، دو مکتب مهم نحوی وجود داشت که یکی از آنِ کوفیان بود. (پنج مکتب نحوی در اوائل اسلام وجود داشته: 1) بصری؛ 2) کوفی؛ 3) بغدادی؛ 4) اندلسی؛ 5) مغربی.

بصره نیز یکی دیگر از مراکز علم محسوب می شد. بصریان در نحو، رقیب کوفیان به شمار می آمدند و هر کدام از این دو مکتب برای استنباط احکام نحوی روشی مخصوص خود را داشتند. سیبویه استاد نحویون بصره است که خود شاگرد خلیل بن احمد فراهیدی شیعی است. در بصره به غیر از نحو، از تفسیر و عروض نیز به عنوان علوم متداول یاد می شود.

بغداد مرکز علم بود و جمیع علوم در آن رواج داشت و طالبان علم از گوشه و کنار به آنجا مسافرت کرده، رحل اقامت می گزیدند و مأمون نیز آنان را به مناظره و گفت و گو فرا می خواند. مناظره حضرت جواد علیه السلام و یحیی بن اکثم در حضور مأمون و سایر دانشمندان نمونه ای از این مناظرات است.

ص:24

ص:25

ثانیا: مأمون از لحاظ اصالت عربی به پای برادرش امین نمی رسید، زیرا مادر مأمون کنیزی خراسانی به نام مُراجل بود و حال آن که مادر امین زبیده، نوه منصور دوانیقی بود و بزرگ ترین زن عباسی به شمار می رفت. بنی العباس به عربیت خود اهمیت می دادند و طبیعی بود که نسبت به مأمون بی مهر باشند.

ثالثا: مأمون لباس سیاه بنی العباس را از تن به در آورد و لباس سبز که شعار علویین بود بر تن کرد و امام علی بن موسی الرضا علیه السلام را به ولایت عهدی برگزید و این امر بنی العباس را سخت خشمگین کرده بود. به همین سبب در بغداد با ابراهیم بن مهدی بیعت کردند و به او لقب «مبارک» دادند. (1)

ص:26

ص:27

ص:28

کرد و لشکریان آن قدر بودند که به شمارش در نمی آمدند. در آن عروسی به حاضران در جلسه کاغذهایی داده شد که در آن، نام ملک و یا کنیز یا اسب یا... نوشته شده بود. هر نوشته ای که در دامن کسی قرار می گرفت مالک آن چیزی می شد که نامش روی کاغذ نوشته شده بود، بعد بین مردم درهم و دینار پخش کردند و ظرف های عطر از مشک و عنبر آوردند و برای مأمون حصیری از بافته های طلا پهن کردند و بر قدمش لؤلؤ ریختند. (1)

همچنین باقر شریف قرشی در این باره می نویسد: در این سفر سی هزار نوجوان و خدمتکار از بزرگ و کوچک با مأمون همراه بودند وهفت هزار جاریه مأمون را همراهی می نمودند و از نظامیان چهار صد هزار سواره و سیصد هزار پیاده نظام مأمون را مشایعت می نمودند. حسن بن سهل که میزبان این جمعیت بود، برای پذیرایی از ایشان سی هزار رأس گوسفند و شصت هزار پرنده و چهار صد گاو و چهار صد شتر را به قربانگاه برد و این همه از بیت المال مسلمین (2) بود و مأمون نیز در عوض مالیات یک سال فارس و اهواز را به حسن بن سهل بخشید. (3)

ص:29

می کنند. این اموال هزینه عیاشی ها و خوشگذرانی ها می شد و بر جیب رقاصان و خوانندگان و شعراء و... می رفت. (1)

ص:30

ص:31

ایمان راسخ

ابن سکّیت را باید نماد استقامت و پایداری دانست. ابن سکّیت با شهادتش در پای عقیده و مرام خویش، درس حق محوری و آزادمنشی را برای ملت اسلامی از خود بر جای گذاشت.

ابن سکّیت، حق را شناخته بود و آن را در وجود مقدس امیرمؤمنان، علی علیه السلام و فرزندان پاکش می دید و هرگز فریفته دنیا نبود. حاکمان اموی و عباسی را باطل می دانست و غلامان و درس آموختگان مکتب علوی را به مراتب، فراتر از حاکمان و پادشاهان عباسی می خواند و در همه حال، در پای عقیده و ایمان خود ثابت قدم ماند.

برای پی بردن به ایمان راستین و باور راسخ و استوار او، ماجرای شهادت وی بسیار گویاست.

از آن جا که ابن سکّیت در عصر خود در علوم ادبی و منطق سرآمد همه دانشمندان بود، به دستور متوکل عباسی، مأمور تعلیم فرزندان وی، یعنی معتزّ و مؤیّد شد. روزی متوکل به دو فرزند خود نگریست و به ابن سکّیت گفت: نزد تو، حسن و حسین عزیزتر و گرامی تر است یا مؤید و معتز؟ ابن سکّیت در پاسخ گفت: نزد من، قنبر غلام علی، از فرزندان تو عزیزتر و گرامی تر است تا چه رسد به امام حسن و حسین علیهما السلام . پس متوکل سخت برآشفت و به غلامان خود دستور داد ابن سکّیت را زیر پای خود افکنند و بر شکمش بزنند. غلامان نیز وی را زیر پای خود افکندند و بر شکمش زدند. سپس او را به خانه اش بردند و او فردای آن روز وفات کرد. (1)

ص:32

در نقل دیگری آمده است: متوکل از این سخن وی سخت برآشفت و دستور داد زبان ابن سکّیت را از پشت سرش دربیاورند و در پی این شکنجه وحشیانه، روحش به دار بقا عروج کرد. (1)

بدیهی است گفتن این سخن در حضور متوکل عباسی که در دشمنی با اهل بیت علیه السلام زبانزد بود و هنوز هم بیدادهای وی در حق خاندان علوی فراموش نشده است، از قوّت ایمان و باور راستین او سرچشمه می گیرد.

وفات ابن سکّیت را 244 ه_ . ق ذکر کرده اند. (2)

مقام علمی

ثعلب، نحوی و لغوی دان معروف می گوید: اصحاب لغت و ادب، اتفاق نظر دارند که پس از ابن اعرابی، (3) کسی از ابن سکّیت عالم تر به لغت نیست. (4) ابن خلکان، از بعض ثقات زمان خود نقل می کند که: از پل بغداد، کتابی در لغت، چون کتاب اصلاح المنطق ابن سکّیت رد نشده است. (5)

نوشته های فراوانی داشت که اصلاح المنطق، الالفاظ، الاضداد المؤنث و المذکر و الطیر از شمار آنهاست. (6)

ص:33

پدرش مهزیار، نصرانی بود و خود علی بن مهزیار نیز بر عقیده پدر بود. بعدها خدا بر وی منّت نهاد و او را به راه اهل بیت علیه السلام هدایت کرد. (1) گفته شد که حسن بن سعید بود که وی را به امام رضا علیه السلام رساند. او اهل روستای هند (هندوجان) از روستاهای فارس بود، ولی بعدها ساکن اهواز شد.

وی از یاران امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السلام و دانشمندی موثق و صاحب اعتقادی راسخ بود. (2)

وی از یاران خاص امام جواد علیه السلام به شمار می رفت و از سوی آن حضرت وکالت و نزد ایشان مقامی بزرگ داشت. همچنین وکیل امام هادی علیه السلام نیز بود. (3) چون عبداللّه بن جندب (4) وفات یافت، علی بن مهزیار به جای او نشست (5) و خدمات شایسته ای به مکتب تشیع ارائه داد و حضرات معصوم علیهم السلام از او خرسند بودند.

سخنان ائمه درباره او

حضرت جواد علیه السلام نامه هایی درباره او صادر کرده و وی را ستوده که بعضی از آنها چنین است:

الف) «نامه ات به من رسید. از مضمونش اطلاع یافتم. مرا غرق سرور و شادی کردی، خدا تو را مسرور گرداند». (6)

ص:34

ب) «از آنچه درباره گرفتاری مردم قم نوشته بودی، آگاه شدم. خداوند مردم قم را از این گرفتاری نجات دهد... . خداوند تو را به بهشت داخل و شادت کند و با خشنودی من از تو، از تو خشنود شود». (1)

ج) «از خدا می خواهم که همواره تو را در پناه خود حفظ کند. از حال خود به من مژده ده که امیدوارم خدا هرگونه ناراحتی را از تو برطرف سازد». (2)

د) «خداوند به تو و کسانی از بستگانت که خواسته بودی، وسعت روزی دهد. ای علی! احترامی که نزد من داری، از توسعه زندگی بهتر است». (3)

ه_) «تو نمی دانی خداوند تو را نزد من چگونه (عزیز و گرامی) قرار داده است که گاهی تو را به نامت (علی) پسر مهزیار می خوانم و دعا می کنم. با توجه و علاقه و شناختی که به تو دارم، از خدا می خواهم آنچه را به تو روزی کرده است، به بهترین شکل حفظ کند». (4)

و) «ای علی! خدا به تو پاداش نیک دهد و در بهشت ساکنت کند و از ذلت و خواری دنیا و آخرت برحذر دارد و تو را با ما محشور فرماید. من تو را آزمایش کردم و آمادگی ات را برای انجام دادن آنچه بر تو واجب کرده، یافتم.

اگر بگویم من کسی را مانند تو ندیده ام، امیدوارم راست گفته باشم. مقام و خدمات تو در گرما و سرما و شب و روز بر من پوشیده نیست. از خدا می خواهم وقتی در روز رستاخیز مردم را گرد می آورد، چنان تو را در کنف رحمت خود بگیرد که اهل محشر به آن غبطه بخورند؛ «اِنَّهُ سَمیعُ الدُّعاء». (5)

از این فرمایش امام علیه السلام ، مقام والای او فهمیده می شود و روشن است که همه کارهای او به عنایت و تأیید امام علیه السلام رسیده بود.

ص:35

از سوی دیگر، متوجه خدمات شایسته و تلاش های بی وقفه وی در بدترین شرایط می شویم، چنان که امام علیه السلام می فرماید: همه آن خدمات بر ما معلوم است و از کارهای وی ستایش می کنیم. از همین سخنان امام جواد علیه السلام می توان، به مقام شامخ و دانش و پارسایی این بزرگ مرد پی برد. بر این اساس، همه عالمان و بزرگان وی را ستوده اند.

در محراب عبادت

عادت او بر این بود که چون آفتاب طلوع می کرد، سر به سجده می گذاشت و سر بلند نمی کرد تا برای هزار نفر از برادران مؤمن خود دعا کند.

مرد عبادت و مناجات و در عبادت بی نظیر بود، به گونه ای که نوشته اند از زیادی عبادت و سجده، پیشانی اش چون زانوی شتر پینه بسته بود. (1)

آثار

او آثار فراوانی داشت. شیخ طوسی می نویسد: «وی 33 کتاب در زمینه های مختلف فقهی و حدیثی و اعتقادی نوشته بود. (2) از جمله کتاب های وی فضائل (فضایل اهل بیت علیهم السلام )، مثالب، دعا، ردّ بر غلات و القائم را می توان برشمرد. خدمات شایسته وی به نقل روایت و تألیف کتاب منحصر نبود. وی در تبلیغ امامت و دفاع از کیان تشیع، لحظه ای آرام ننشست و با مخالفان به مناظره و احتجاج پرداخت.

علی بن اسباط، فطحی مذهب و به امامت عبدالله افطح معتقد بود. علی بن مهزیار با او مناظره هایی داشت و مسائلی میان آنها در این باره رد و بدل شد. سرانجام، آن دو به محضر امام جواد علیه السلام مشرّف شدند و مسائل مورد بحث خویش را نزد امام بردند که در نهایت، علی بن اسباط از عقیده باطل خویش بازگشت. (3)

البته با اینکه او در زمان حیات امام حسن عسکری علیه السلام می زیست و هنوز غیبت امام زمان(عج) واقع نشده بود، برای آماده سازی شیعیان و جلوگیری از فتنه و اختلاف،

ص:36

کتابی درباره حضرت مهدی علیه السلام نوشت و این، از نهایت دوراندیشی و انگیزه خدمت رسانی وی به جامعه شیعه و اسلام خبر می دهد.

روایت های رسیده از وی

تعداد روایت های بر جای مانده از وی، بیش از 437 روایت است. (1)

وفات

وی در زمان امام حسن عسکری علیه السلام در اهواز از دنیا رفت و قبرش اکنون در اهواز، زیارت گاه عاشقان و شیفتگان مکتب اهل بیت علیهم السلام است.

ص:37

ص:38

احمد در علوم و فنون گوناگون دانش وسیعی داشت و علم وی تنها در زمینه فقه و حدیث نبود. او همچنین، طبیبی حاذق به شمار می رفت. در علم طب نیز تألیفاتی داشت که به نقل ابن ندیم، وی دو کتاب در طب به نام طب کبیر و طب صغیر نوشته بود. (1)

احمد و مبارزه با انحراف های عقیدتی

احمد بن محمد در عصر خود، رئیس عالمان قم و شخصیت تأیید شده همگان به شمار می آمد و در حفظ کیان تشیع و جلوگیری از نفوذ افکار انحرافی بسیار می کوشید. بدین ترتیب، وی، احمد بن محمد بن خالد برقی را با اینکه خود از عالمان بزرگ قم بود، به دلیل نقل کردن از افرادی ضعیف و نامطمئن، از قم تبعید کرد. این سخن، حاکی از نهایت تلاش وی در جلوگیری از نشر روایت های ضعیف بود، ولی احمد بن محمد بن عیسی، بعدها با توجه به مقام علمی و بزرگی احمد، وی را به قم بازگردانید و از او عذر خواست و در تشییع احمد بن محمد بن خالد برقی، با پای برهنه شرکت کرد.

همچنین، سهل بن زیاد آدمی (2) و ابوسمینه، محمد بن علی صیرفی (3) را نیز از قم تبعید کرد. این حکایت حاکی از نفوذ بالای احمد در بین مردم قم و تلاش وی در حفظ مکتب تشیع از نفوذ افکار انحرافی است.

سفر به کوفه در جست وجوی حدیث

آن عصر، دوران شکوفایی دانش و حدیث بود. دو شهر کوفه و قم، پایگاه دانشگاه معارف اهل بیت علیهم السلام به شمار می رفت. در عصر احمد، محدثان بزرگواری در قم می زیستند که برای فراگیری معارف اهل بیت علیه السلام و نشر احادیث ایشان، به شهرهای

ص:39

دوردست نیز سفر می کردند تا بذر تشیع را در دل مردمان آن شهر بکارند. البته تاریخ از این حماسه جاوید، ماجراهایی ثبت کرده است.

احمد می گوید: برای فراگیری حدیث به کوفه رفتم. آنجا حسن بن علی وشاء از یاران امام رضا علیه السلام را دیدار کردم. از او خواستم کتاب علی بن رزین و ابان بن عثمان احمر را بر من بیاورد. آورد و از او خواستم اجازه روایت این دو کتاب را به من دهد. حسن بن وشاء گفت: خدا تو را رحمت کند! چه شتابی داری. برو از روی آن بنویس و بعد آن را از من گوش کن. گفتم: از رویدادهای روزگار ایمن نیستم. گفت: اگر می دانستم کسی مانند تو تا این حد طالب حدیث است، روایت های بسیاری می آموختم؛ زیرا من در این مسجد (مسجد کوفه)، نهصد نفر از استادان و بزرگان حدیث را درک کردم که همگی می گفتند: مرا حدیث کرد جعفر بن محمد الصادق علیه السلام . (1)

احمد چنان علاقه ای در درک حدیث داشت که نوشته اند: کتاب های صد نفر از یاران حضرت صادق علیه السلام را روایت کرده و روایت های رسیده از وی بیش از 2290 حدیث است. (2)

شاگردان و استادان وی

احمد در طول زندگی خود، افزون بر آنکه از محضر پیشوایان معصوم علیهم السلام عصر خود دانش و حدیث فرا گرفت، به محضر استادان بزرگواری نیز رسیده و از آنان علم و حدیث آموخته است که استادان و بزرگان وی بنا بر آنچه در معجم رجال الحدیث آمده، بیش از پنجاه نفر هستند. (3)

بزرگانی در حضور احمد شاگردی کردند که هرکدام از آنها نیز در زمان خود، از دانشمندان بزرگ به شمار می رفتند، از جمله آنهاست: محمد بن یحیی عطار، محمد بن حسن صفار، محمد بن علی محبوب، عبداللّه بن جعفر حمیری و احمد بن ادریس.

ص:40

تألیفات

آثار وی بنا بر آنچه نجاشی، ابن ندیم و شیخ طوسی نقل کرده اند، حدود پانزده کتاب در دانش ها و معارف گوناگون اسلامی است. (1)

وفات

از وفات او اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی چنان که گذشت، وی در تشییع جنازه برقی که در 274 ه_ . ق و بنا بر سخنی دیگر 280 ه_ . ق بوده است، (2) حضور داشت. پس به یقین او تا 274 ه_ . ق زنده بوده است.

ص:41

همه عالمان رجال وی را به وثاقت و حسن اعتقاد ستوده اند و به روایت های وی اعتماد کرده اند. علامه حلی می نویسد: «روایت او نزد من مقبول است». (1)

ابو علی حائری، از استادش وحید بهبهانی نقل می کند که:

توثیق او از ناحیه عدول علما ثابت است و قدح وی معلوم نیست. آنچه می توان گفت: نکوهش و قدح در روش اوست (که از ضعفا نقل روایت می کرد.) برخی از دانشمندان از جمله (علامه مجلسی اول) گفته اند: اگر این (تبعید برقی از قم) به وسیله احمد بن محمد بن عیسی قدح و نکوهش باشد، بیشتر متوجه احمد بن محمد بن عیسی است، ولی آن هم اشتباهی بوده که از وی سر زده است که سرانجام آن را جبران کرد. (2)

جمع زیادی از عالمان رجال، او را ستوده و وی را از یاران ثقه شمرده اند. (3)

احاطه علمی و خدمات فرهنگی

وی بر دانش های بسیاری احاطه داشت. در علم لغت و شعر نیز تسلط داشت و یکی از ادیبان عصر خود به شمار می رفت تا آنجا که وی را یکی از راویان لغت و شعر خوانده اند. گستره دانسته های وی، از تألیفاتش پیداست. شیخ طوسی در فهرست، 99 کتاب از وی در علوم و فنون گوناگون نقل می کند. او در رشته های دیگری چون: تعبیر خواب، طب، زجر و فال و قیافه نیز صاحب نظر بوده است. (4)

یاقوت حموی، از بزرگان مشهور اهل سنت می نویسد:

وی بر مذهب امامیه کتاب های زیادی تألیف کرد که رقم آن بیش از صد کتاب است. (5)

ذهبی می نویسد:

ص:42

او از بزرگان امامیه شمرده می شود و تألیفات فراوانی داشته که حاکی از تبحر و احاطه علمی اوست. او در هر فنی از فنون اسلامی، کتاب هایی تألیف کرده که آثارش بیش از صد عدد است. (1)

بزرگ ترین و معروف ترین کتاب وی، محاسن است که مجموعه نفیسی در علوم و فنون گوناگون به شمار می رود که همواره دانشمندان بدان عنایت و توجه داشته اند. تا جایی که شیخ صدوق، محاسن وی را از کتاب های مورد توجه عالمان عصر خود ذکر می کند. (2)

شهید ثانی می گوید: بیشتر عالمان و دانشمندان متأخر، از برقی حدیث نقل کرده اند. پس کتاب های برقی همان گونه که مرجع حدیث بوده، جامع و مرجع عالمان تاریخ، جغرافیا و تراجم نیز به شمار می آمده است. در حقیقت، محاسن برقی، دائره المعارفی از علوم اسلامی و غیر اسلامی بوده است. (3)

بخشی از کتاب محاسن برقی را به تازگی محقق و دانشمند محترم، مرحوم سید جلال الدین محدث ارموی در دو جلد منتشر کرده است.

احمد و خدمت به برادران دینی

احمد می گوید: «در ری بر ابوالحسن مادرائی، منشی کوتکین (4) وارد شدم؛ چون هر ساله ده هزار درهم از وی، بابت ملکی که در کاشان داشتم، دریافت می کردم.

روزی پیرمردی پریشان حال که گویی مرده ای بود به صورت زنده، وارد شد و به من گفت: من و تو در دیانت و اسلام و دوستی معصومان علیهم السلام ، نقطه های مشترک داریم. کاری دارم که می خواهم به خاطر خدا و بزرگانمان برایم انجام دهی. گفتم: چه کاری است؟ گفت: به کوتکین گفته اند: من پنهانی از وی نزد خلیفه بدگویی کرده ام. او نیز اموال مرا ضبط و خونم را حلال کرده است.

ص:43

به وی وعده دادم حاجتش را روا کنم، ولی بعد از رفتنش، تردید به دلم افتاد و با خود گفتم: حاجت او را اگر بخواهم، مادرائی خواسته خودم را برآورده نمی کند. پس به سراغ کتاب هایم رفتم. در کتابی، حدیثی از امام صادق علیه السلام دیدم که: «هرکس نیت خود را در برطرف ساختن احتیاج برادر باایمانش خالص سازد، خدا خود، کار او را به دست خود حل کند و هر حاجتی هم که خود او داشته باشد، خدا برطرف سازد».

پس برخاستم و به سوی خانه ابوالحسن مادرائی رفتم. بر وی وارد شدم. سلام کردم. نشستم و این آیه را با صدای بلند خواندم که: «وَ ابْتَغِ فیما آتاکَ اللّهُ الدّارَ اْلآخِرَةَ». (قصص: 77)

مادرائی گفت: ای اباعبداللّه! خدا بر ما منت نهاده و اموالی به ما بخشیده و آن را وسیله آسایش ما در سرای دیگر قرار داده است. خواسته خود را روشن تر بگو.

گفتم: درباره فلانی نزد امیر شما بدگویی کرده اند. شما نیز اموالش را ضبط و او را واجب القتل دانسته اید.

مادرائی گفت: آیا او را می شناسی و شیعه هست؟ گفتم: آری. گفت: آیا دوستدار اهل بیت علیهم السلام است و از دشمنان تبری می جوید؟ (1) گفتم: آری.

در این هنگام، مادرائی دستور داد اموال پیرمرد را پس دهند و خلعتی هم به او بدهند و او را با عزت و احترام نزد خاندانش برگردانند.

سپس کاغذی خواست و بدون اینکه من چیزی بگویم، نوشت: ده هزار هم بابت زمین کاشان به من بدهند. سپس گفت: خدا به تو پاداش نیک دهد که با این میانجی گری، بار گناه من را جبران کردی و مرا از ناراحتی درآوردی. سپس در کاغذی نوشت که ده هزار درهم دیگر _ به دلیل این نیکی من _ به من بدهند.

ص:44

پس خواستم به دلیل خدمتی که در حق آن پیرمرد کرده بود، دستش را ببوسم، گفت: این کار را مکن. به خدا سوگند، اگر دستم را بوسیدی، پایت را می بوسم. این کار درباره آن پیرمرد کم بود؛ او به ریسمان دوستی آل محمد علیهم السلام چنگ زده است. (1)

وفات

وی در سال 274 ه_ . ق و به نقلی در سال 280 ه_ . ق وفات یافته است. (2)

شخصیت ابوالحسن مادرائی

مادرائی، از حاکمان و والیان شیعه و شیفتگان مکتب اهل بیت است و در منطقه ری حکمرانی داشته است. او از افرادی بود که با یاری خداوند، خدمات شایانی به مکتب تشیع کرد و در ترویج شیعه گری و معارف اهل بیت علیهم السلام در ایران و ری نقش بسزایی داشته است.

یاقوت حموی در معجم البلدان، ذیل لفظ «ری» می نویسد:

مردم ری همگی سنّی بودند تا احمد بن حسن مادرائی بر آنجا دست یافت و تشیع را آنجا آشکار ساخت و مردم را شامل تفقد خود قرار داد و به خود نزدیک ساخت. عالمان و دانشمندان نیز از راه تألیف کتاب هایی به نام او، به وی نزدیک شدند، از جمله: عبدالرحمان بن ابی حاتم رازی، کتابی در فضیلت های اهل بیت علیهم السلام برای او تصنیف کرد و دیگران نیز کتاب هایی نگاشته اند. وی زمان معتمد عباسی بر ری تسلط داشت. (3)

بنابراین، وی سایه رحمتی بود که خدا بر مردم منطقه ری گسترانده بود تا در سایه حمایت های وی، عالمان در ترویج و نشر معارف اهل بیت علیهم السلام و دعوت به آیین تشیع بکوشند و آثار ارزنده ای در این زمینه گرد آورند.

ص:45

همچنین، بر اثر حمایت های بی شائبه وی در زمان معتمد و دیگر حاکمان عباسی، مردم ری اظهار تشیع کردند و او، یکی از بنیان گذاران تشیع در ایران خوانده می شود. وی با ابوالحسن اسدی، وکیل امام زمان (عج) در ری نیز ارتباط داشت و ابوالحسن اسدی نزد وی رفت و آمد می کرد. مادرائی نیز خواسته های وی را برآورده می ساخت. نامه ای از ناحیه مقدسه امام زمان(عج) خطاب به مادرائی صادر شده بود و در آن، حضرت به وی امر کرده بود که هزار دیناری را که از پول اسب و شمشیر یزید بن عبداللّه که از شیعیان و متعلق به امام زمان(عج) است، به ابوالحسن اسدی تسلیم کنند. (1)

از این سخنان درمی یابیم، او از شیعیان خالص و از یاران باوفای معصومان بوده و خدمات شایانی به اهل بیت علیهم السلام انجام داده است. او شهر ری را از فکرهای انحرافی، پاک و بستر را برای نشر آثار اهل بیت علیهم السلام آماده کرد.

ص:46

ص:47

کراماتی بسیار و معجزاتی بی شمار از خود نشان داده و معارج فضیلت و کمال را طی کرده است». (1)

ص:48

سبط بن جوزی درباره امام جواد علیه السلام می گوید: او در علم و تقوا و زهد و بخشش بر روش پدر بود.

ابن حجر هیثمی می گوید: مأمون او را به دامادی انتخاب کرد، زیرا با وجود کمی سن از نظر علم و آگاهی و حلم، بر همه دانشمندان برتری داشت.

شبلنجی می گوید: مأمون پیوسته شیفته او بود، زیرا با وجود کمی سن فضل و علم و کمالِ عقل خود را نشان داده، برهان (عظمت) خود را آشکار ساخت.

جاحظ عثمانی معتزلی که از مخالفان خاندان علی علیه السلام بوده، امام جواد علیه السلام را در شماره ده تن از «طالبیان»ی آورده که درباره آنان چنین گفته است «هر یک از آنان، عالم، زاهد، عبادت پیشه، شجاع، بخشنده، پاک و پاک نهادند.» (1)

ص:49

ص:50

وطن خود، مدینه باز نخواهد گشت. امام علیه السلام لحظه ای سر به زیرافکند، آن گاه سر برداشت و در حالی که رنگش از اندوه زرد شده بود، فرمود: «ای حسین، نان جوین و نمک خشن در حرم رسول خدا صلی الله علیه و آله نزد من از آنچه مرا در آن می بینی محبوب تر است.» به همین دلیل، امام علیه السلام در بغداد نماند و با همسرش ام الفضل به مدینه بازگشت و تا سال 220 ق، همچنان در مدینه می زیست.

ص:51

روزی مأمون او را به نزد خود فرا خواند. به مأمون گفت: اگر [امام] کم ترین علاقه ای به دنیا داشته باشد، من مقصود تو را بر آورده خواهم کرد. پس صدایی از دل بر آورد و اهل خانه به دورش گرد آمدند و شروع به نواختن کرد، ولی امام جواد علیه السلام نه به او توجهی نمود و نه به چپ و ر است خود نگریست، آن گاه خطاب به آن مرد فرمود: «از خدا پروا کن ای ریش دراز.» عود و بربط از دست او افتاد و برای همیشه فلج شد.

معتصم نیز بعد از رسیدن به خلافت از امام جواد علیه السلام غفلت نکرد. به راستی اگر امامان معصوم علیه السلام در گوشه ای نشسته بودند و فقط به ذکر و تسبیح می پرداختند، آیا این چنین مورد اذیت و آزار واقع می شد ند؟!

معتصم از وزیر خود محمد بن عبد الملک زیّات احوال امام جواد علیه السلام را جویا شد و در نامه ای از او خواست که [امام] تقی و ام الفضل را به سوی او بفرستد. پس ابن الزیات، علی بن یقطین را نزد امام جواد علیه السلام فرستاد، امام علیه السلام به بغداد رفت پس معتصم او را اکرام و تعظیم نمود و هدایایی برای آن حضرت و همسرش ام الفضل فرستاد.

امام جواد علیه السلام در سال 220 هجری از مدینه به بغداد احضار شد و در همان سال به شهادت رسید. این عمل معتصم نشان دهنده ترس جدّی او از امام علیه السلام است و اگر امام مقبولیت و محبوبیت نداشت، ضرورتی نبود که معتصم با ایشان این گونه رفتار نماید.

ص:52

برآمد. ازاین رو، نخست درباریان را واداشت تا حضرت را به قیام علیه حکومت متهم کنند. اما با شیوه هایی که امام علیه السلام در پیش گرفت، این طرح نقش بر آب شد. سرانجام درعین ضعف و ورشکستگی سیاسی _ اجتماعی، از نارضایتی همسر امام علیه السلام بهره بردند و او را عامل اجرای نقشه شوم معتصم ساختند. دستگاه ظلم و قساوت، امام علیه السلام را در سن 25 سالگی در بغداد به شهادت رساند و شیعیان را در سوگ نشاند.

ص:53

مقابل اوامر آنان است. بررسی متون زیارت نامه ها _ که مملو از معارف دینی است _ نیازی اساسی است و فرصتی در خور می طلبد.

از سویی دشمنان با پی بردن به اهمیت ونقش کارساز این زیارات همواره مانع آن شده اند. از این رو بارگاه حضرت سید الشهدا علیه السلام بارها تخریب و تجدید بنا شده است. از سوی دیگر امامان ما به آن، ترغیب نموده و برای آن ثواب فراوانی بر می شمرده اند. داود صرمی می گوید: خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیدم و عرض کردم: من قبر پدر شما ]حضرت جواد علیه السلام [ را زیارت کردم و ثواب آن را به شما هدیه نمودم. امام عسکری علیه السلام فرمود: از ناحیه خداوند متعال برای تو اجر و ثواب عظیمی است و از ناحیه ما ستایش و تمجید. (1)

ص:54

خادم مقبره رفتم و پرسیدم: او چه کسی بود و از کجا وارد شد؟ گفت: درها همه بسته است و من آن ها را باز نکرده ام. آنچه را دیده بودم برای او نقل کردم. ابا جعفر که گویا خود اهل معرفت بود، گفت: او مولای ما صاحب الزمان(عج) است. بارها او را مشاهده کرده ام که شب ها در زمانی که این جا خلوت است به زیارت می آید.

امام علیه السلام در آن جا به ابو الحسین اعمالی را یاد دادند که با انجام دادن آن ها مشکل او برطرف شد. (1)

ص:55

ص:56

ص:57

دریای فضایل

دریای فضایل امام جواد علیه السلام بی کرانه است. او برگزیده خداوند، قرآن ناطق، حقیقت مجسّم و هدایتگر توحید است. امام جواد علیه السلام ، در دوران کوتاه امامت خود، با کردار و گفتار خود معارف ناب را بر جان تشنه مؤمنان جاری می ساخت.

ص:58

ص:59

واقعه را با ایشان در میان نهاد. حضرت برای او جامه ای آوردند و مقداری پول نیز به او داده، فرمودند: این پول ها را میان افراد و به میزانی که مال خود را از دست داده اند تقسیم کن. وی گوید: پول ها را طبق فرمان امام بین مال باختگان تقسیم کردم و به هر کس همان مقدار که مال از دست داده بود، بدون کاستی و فزونی، سهم رسید. (1)

ص:60

ص:61

آن مرد گفت: چون وارد سجستان شدم، قبلاً خبر به حاکم رسیده بود، حسین بن عبد اللّه نیشابوری، والی سجستان به پیشواز من آمد و من نامه را به او دادم. نامه را بوسید و بر چشمانش گذاشت و از من پرسید: خواسته ات چیست؟ گفتم: در دفاتر تو برای من مالیات سنگین مقرّر شده است.

دستور داد آن مالیات را از من بردارند و گفت: تا زمانی که من حاکم هستم مالیاتی پرداخت مکن. آن گاه از افراد خانواده ام پرسید. تعداد آن ها را به او گفتم. دستور داد مقداری بیش از هزینه زندگیمان برای من و آنان سهم مقرر کردند. پس مادام که او زنده بود مالیاتی نپرداختم و تا زمان مرگش مقررّی ما را قطع نکرد. (1)

ص:62

آن بزرگوار بودم. پس از ساعتی شخصی از طرف آن حضرت آمد و پیراهنی به من داد و گفت: «من فرستاده امام جواد علیه السلام هستم، آن حضرت این پیراهن را داد تا به تو بدهم و فرمود: این پیراهن از پیراهن های امام رضا علیه السلام است که با آن نماز می خواند.» بسیار خوشحال شدم و بی آن که راز دلم را اظهار کنم، به مرادم رسیدم.

ص:63

فرستادند و فرمودند: «فردا به نزد من بیا». روز بعد به خدمت امام رفتم. فرمود: «ابوالحسن از دنیا رفت و به شما چهار هزار درهم بدهکار بود». آن گاه از زیر فرشی که روی آن نشسته بودند مبلغی به من دادند که وقتی آن را شمردم چهار هزار درهم بود».

ص:64

ص:65

ص:66

در دوران امامت امام جواد علیه السلام ، فرقه معتزله رونق زیادی یافته بود. حکام وقت نیز به پشتیبانی از این مکتب و خط فکری آن، که «اصالت عقل» بود، توجه فراوان داشتند. از سوی دیگر، به امامت رسیدن امام جواد علیه السلام در کودکی، سبب رونق بازار بحث و مناظره شده بود.

امام جواد علیه السلام در مناظرات زیادی شرکت کرده است که برخی از آنها بسیار جالب توجه است. امام علیه السلام ، در پرتو علم امامت، با پاسخ های روشن و قاطع خود، هرگونه تردید در مورد امامت خود را از ذهن شیعیان دور می کرد و حریفان را به عجز در می آورد.

خوشبختانه برخی از این مناظرات، با تمام جزئیات در کتب تاریخ نقل شده است و می تواند به صورت نمایش نیز در آید. بررسی این مناظرات، علل پیدایش آنها، دانشمندان مناظره کننده و ... می تواند محوری مفید در ارائه تصویری روشن از سیره پاک امام جواد علیه السلام باشد.

ص:67

ص:68

آنها بسیار پر سر و صدا و هیجان انگیز بود و هر کدام، دلیل محکمی بر اثبات امامت آن حضرت به شمار می آمد؛ چرا که مشاهده قدرت علمی بالای آن حضرت که همگان، حتی بزرگ ترین و دانشمندترین عالمان آن زمان را در برابر ایشان مجبور به شکست و سکوت می کرد، هم تردید شیعیان را برطرف می ساخت و هم، سم پاشی ها و توطئه های دشمنان را در شکست مقام علمی و معنوی ایشان نقش بر آب می نمود.

ص:69

ص:70

از تحقیق در مورد نفوذ هواداران امام علیه السلام در دستگاه حکومت، مکاتبات امام با وکیلان و ارتباط شبکه های وکالتی در مناطق مذکور، نتایجی جالب به دست خواهد آمد که برای مخاطبان رسانه جالب و جذاب خواهد بود.

ص:71

معتصم، اصرار داشت و با شیوه های مختلف گفتاری و رفتاری این را به مردمان می فهماند. چون مأمون نتوانسته بود قداست امام را خدشه دار کند و تمام اقدامات خود را نافرجام می دید، تصمیم به قتل آن حضرت گرفت. امام جواد علیه السلام همزمان دو کار می کرد: ایشان در کنار تبیین و تثبیت امامت خویش، صلاحیت حاکمان ستمگر را نفی، و متناسب با اوضاع سیاسی _ اجتماعی نارضایتی خود را در برابر حکومت جور به دیگران گوشزد می کرد و انزجار خود را از ستم و ستم پیشگان در گفتار و کردار به گوش مردم می رساند. به فرموده مقام معظم رهبری، امام جواد علیه السلام به رغم دوران کوتاه زندگی اش نمودار و نشانه مقاومت است. او با تمام وجود با قدرت مزدور و ریاکار مأمون مقابله و معارضه کرد و هرگز قدمی عقب نشینی نکرد. امام علیه السلام تمام اوضاع دشوار راتحمل کرد و با همه شیوه های ممکن به مبارزه ادامه داد.

ص:72

ص:73

ص:74

ص:75

ص:76

در زندگی توحیدی، چون همه وجوه مختلف حیات مادی و معنوی انسان، شکل عبادی پیدا می کند، هیچ گونه نگرانی روانی و روحی در پی ندارد. در این صورت، بهترین راه زندگی، زندگی توحیدی است که مشکلات را بستر تعالی و رشد می داند.

امام جواد علیه السلام فرمودند: «کیف یضیع من الله تعالی کافلة و کیف نیچو من الله تعالی طالبه و من انقطع الی غیرالله و کله الله الیه؛ چگونه ضایع و تلف می شود کسی که خداوند تعالی، قبول کننده و پذیرنده تعهد اوست و چگونه نجات می یابد کسی که خداوند، در طلب اوست و کسی که خود را از خدا برید و به دیگری چسبانید، خداوند او را به دیگری وا گذارد». (1)

این نگاه و روش زندگی توحیدی، در جلوه های گوناگونی سبب پویایی و رشد می شود و به انسان می آموزد که در چرخه زندگی روزمره اش، دست نیاز به سوی انسان های دیگر دراز نکند که ذلت آفرین است و در بیشتر مواقع، چاره ساز نیز نخواهد بود. پس بهترین راه حل این است که خداوند در طلب افراد جای گیرد، نه غیر خداوند، که ضایع شدن را در پی خواهد داشت.

ص:77

ص:78

ص:79

ص:80

آنان به مراتب سخت تر از روزی است که آنان در پناه قدرت چند روزه و موقتی خویش، بر مظلومان و ضعیفان ستم می کنند.

ص:81

ص:82

فراوان، شادی، قدرت و اعتبار کافی به دست آوریم. امام جواد علیه السلام می فرماید که امام علی علیه السلام فرمود: «هر کس به خدا اعتماد کند، خداوند به او شادی و سرور می بخشد. و هر که به او توکّل کند، او را در کارهایش به میزان کافی یاری می کند». (1)

ص:83

ص:84

امام جواد علیه السلام خبر رسید که مال التجاره گرانبهای ایشان به سرقت رفته است. امام علیه السلام در پاسخ نوشتند: «جان ها و اموال ما، موهبت های الهی و امانتی از جانب اویند. به هر میزان که از آنها بهره مند شویم سبب نشاط ماست و آنچه بدزدند یا از دست بدهیم، به گونه ای ذخیره ما و موجب اجر و ثواب می شود. از این رو، باید به خدا پناه برد و بر بی قراری خود چیره شد تا اجرمان تباه نشود». (1)

ص:85

ص:86

این صورت افراد از اطراف او پراکنده می شوند. چنان که امام جواد علیه السلام می فرماید: «هرکس نرم خویی و سازش را کنار گذارد، دچار دشواری می شود». (1)

ص:87

خود، خویش را نمی بازند، بلکه به زیور فروتنی آراسته تر می شوند. چنان که سخن امام جواد علیه السلام گویای این حقیقت است: «آراستگی علم به فروتنی است.» (1)

ص:88

ص:89

زیان کاران به شمار می روند؛ چرا که هیچ کس نمی تواند از گستره قدرت الهی بگریزد. آن حضرت در این باره می فرماید: «گناه کارانی که بر گناه خود اصرار می ورزند، گویا خویشتن را آسوده از توجه و تعقیب الهی می دانند. آن ها زیان کارند که چنین می پندارند و خود را آسوده می بینند». (1)

ص:90

سیاه رویی برای خودشان، حاصلی به کف نیاوردند. حضرت امام جواد علیه السلام در این باره می فرماید: «آن که خدای تعالی پذیرا و قبول کننده تعهد اوست، هیچ گاه ضایع و تلف نمی شود؛ ولی آن کس که از خدا برید و به دیگری دل سپرد، خداوند نیز او را به دیگری وامی گذارد». (1) شاهد بر صدق فرمایش آن حضرت، رسوایی مأمون است در حیله هایی که برای تمایل امام جواد به دنیا و اهل آن و فسق و لهو به کار بُرد، اما هیچ یک از آنها، کمترین تأثیری در امام و ابهت او نداشت. (2)

ص:91

ساخته است که بهترین توشه این سفر، پرهیزکاری است. (1) حال اگر کسی می خواهد به رستگاری ابدی دست یابد، این گوی و این میدان.

ص:92

ساختن بلا از زندگی آدمیان است. بر این اساس، امام جواد علیه السلام در کلام گهرباری می فرماید: «بلا به وسیله دعا برطرف می شود». (1)

ص:93

امام جواد علیه السلام می فرماید: «تأخیر در توبه کردن، غفلت است.» (1) معمولاً طبیعت آدمیان بر این است که بر اثر وسوسه های شیطانی، کار امروز را به فردا وامی گذارند و فکر می کنند همواره در این دنیا هستند و دست اجل، فقط سراغ دیگران می رود و آنها را از این سرای فانی می برد. از این رو، بر گناه کردن اصرار دارند و به سراغ توبه نمی روند و همیشه به خود می گویند «بعدا توبه می کنم.» اینان خبر ندارند که مهلت، در لحظه ای که انتظار مرگ را ندارند، تمام می شود و باید به سرای باقی بشتابند. ازاین رو، باید موسی وار با عصای توبه، به جنگ فرعون سرکش نفس رفت و او را به زانو درآورد، چنان که شاعر می گوید:

نفس، فرعون است، دین، موسی و توبه چون عصا

رخ به سوی جنگ فرعون لعین باید نهاد (2)

ص:94

ص:95

شهوت، یعنی خواستن نابجا و زیاده خواهی که به فرموده امام جواد علیه السلام ، از زبونی دل سرچشمه می گیرد. (1) ازاین رو، اهل اخلاص که ریشه در پارسایی دارند و از بندگی نفس آزادند، از دست وسوسه های شیطان خلاصی می یابند و به رستگاری می رسند.

آتش شهوت نسوزد اهل دین باغیان را برده تا قعر زمین (2)

بر این اساس، جواد الائمه علیه السلام در مورد بندگان شهوت فرموده است: «آن که بر مرکب شهوت ها می رانَد، لغزش های نابخشودنی دارد». (3)

ص:96

بعضی انسان ها، سیری ناپذیرند و همواره همه چیز را برای خود می خواهند و می پندارند عزت آدمی، به بیشتر داشتن است؛ در حالی که به فرموده امام محمد باقر علیه السلام ، پایداری عزت، در میراندن طمع ورزی است. (1) بر این اساس، امام جواد علیه السلام در سخنی گران مایه، انسان طمع کار را اسیر نفس می داند و می فرماید: «طمع کار، در کمند ذلت گرفتار است». (2)

یارب دلم از قید طمع باز رهان وز تاج قناعتم به سر ده سامان (3)

پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام ازمنظر امام جواد علیه السلام

ص:97

پر واضح است که این تعلیم و تعلّم از طریق عادی و معمول نبوده است؛ همان گونه که خداوند متعال به انبیا علوم فراوانی را عطا فرمود بدون آن که در نزد استادی تحصیل کرده باشند.

ص:98

مردم فهمیدیم، ولی برتری وی نزد خدا چیست؟ حضرت فرمود: به سبب خواندن قرآن، همان گونه که نازل شده است. نیز حدیث ما را آن گونه که گفته ایم، روایت می کند و در دعایش خدا را با شیفتگی و اصرار می خواند». (1)

حضرت برتری معنوی اشخاص را در انس با خداوند و آنچه از سوی او نازل شده می داند و نیز اهتمام فرد را در تغییر فردی خود در پوشش دعا، و تغییر اجتماع خود با نشر معارف زندگی ساز اهل بیت علیهم السلام ، ارج می نهد.

با تأمل بیشتر در این سخن حضرت، نکته هایی قابل دسترسی است:

ارزش گذاری انسان ها به رفتارهایی است که محصول ایمان، اندیشه و نگرش فرد است. اگر اهل ایمان با رفتارهای اجتماعی مناسب، مانند تعامل مؤدبانه با دیگران خو گرفته باشند، ممتاز و برگزیده اجتماعی خواهند شد.

رفتارهای دینی سبب رشدیافتگی است و به برون داد اجتماعی می انجامد. آن که با کتاب خدا انس دارد، در نشر دین می کوشد و اهل دعا و تمنا از خداوند است؛ پس انتظار می رود در سایه سار چنین امکاناتی به کمال اجتماعی و رفتارهای جمعی پخته تری مانند ادب نیز دست یابد.

امتیاز انسان ها تنها در رفتارهای فرد و خلوت میان آنها و عبادت خلاصه نمی شود، بلکه کسی موفق است که در تعامل با دیگر انسان ها نیز موفق باشد و از راه آموزش معارف دینی درصدد شکوفایی آنها نیز برآید.

تنها بودن و خلوت گزینی امتیاز نیست، مگر آنکه مقدمه ای برای ایجاد تحول اجتماعی شمرده شود.

ترکیبی از انس با قرآن، آشنایی با معارف اهل بیت علیهم السلام و نیز معاشرت های اجتماعی نیکو می تواند معیار گزینش شیعه نمونه باشد.

ص:99

رابطه با خداوند و انس با برنامه های معنوی سفارشی از سوی او، یکی از منابع آرامش برتر است. حال خوب زمانی به دست می آید که منبع عشق ما پر باشد. با کم شدن از ذخیره عاطفی نظام روانی، نشانه های بدحالی، بی حوصلگی و ناآرامی هم بروز می کند. تأمین کننده های این نیاز هم متنوع اند، ولی هر کدام نمره ویژه خود را دارند. از نگاه روان شناسی و دین، ارتباط با آفریدگار، یکی از کامل ترین منابع تغذیه عاطفی است. زمانی که رابطه با خداوند به خیابانی دوطرفه تبدیل می شود، هم مهربانی او را با تمام وجود احساس می کنیم و هم از انجام برنامه های او، احساس رضایت و شادابی خواهیم کرد. تخریب این رابطه، به ویژه بخشی که سهم ماست، سبب از بین رفتن تعادل روحی و آشکار شدن نشانه های بی قراری و بیماری های روحی می شود. در مقابل، با تقویت این ارتباط، توان انجام دیگر وظایف نیز به شیوه ای شایسته به دست می آید. فردی که از ارتباط با پروردگار خود به آرامشی سرشار می رسد، می تواند این دستاورد را برای دیگران نیز هزینه کند. چنین شخصی در ارتباط با همسر، فرزندان، همکاران، همشهری ها و دیگر افراد، مهارتی متفاوت و محبتی ماندگار از خود بروز می دهد. آرامش از آنِ قلبی است که در تصرف خداست و توشه های این دلبستگی، زندگی آرام همراه با پیشرفت و رضایت است.

انسان نیازمند محاسبه خویشتن برای تشخیص موقعیت فعلی و ارزش گذاری در جهت پیشرفت است. یکی از سفارش های خداوند برای آرامش ما، توجه به خویشتن و داشتن محاسبه رفتار و گفتار خود است. زمانی که دغدغه های زندگی و روزمرگی، زمینه را برای فراموشی خویشتن فراهم می آورد، نیازمند نسخه ای تشویقی برای زدودن این آسیب هستیم تا از خواب غفلت بیدار شویم و درباره آنچه انجام می دهیم، تسلط و اراده بیشتری بروز دهیم. در دانش روان شناسی نیز بر این موضوع تأکید شده که آرامش ما آن گاه بیشتر خواهد بود که احساس کنترل بیشتری بر خود و کارهای خویش داشته باشیم و این مهم اتفاق

ص:100

نمی افتد، مگر وقتی رفتارها، احساس ها و اندیشه های خویش را مدیریت کنیم و بتوانیم هر آنچه را از ما سر می زند، مهار نماییم.

توجه به خویشتن گاه نیازمند حضور در مکان هایی است که این احساس بیداری را در ما زنده کند. برای مثال، زمانی که شما از کوچه نخستین منزلی که در زندگی مشترک خود اجاره کرده بودید، عبور می کنید، ناخودآگاه موجی از احساس تشکر در شما زنده می شود. مرور سختی هایی که در زندگی گذرانده اید تا به وضعیت کنونی برسید و کمک هایی که خداوند در این مسیر به شما کرده، برانگیزاننده احساس شکرگزاری است که همه این فرایند با دیدن در نخستین منزل زندگی مشترک شما راه می افتد. همچنین حضور در مکان هایی که سرشار از آرامش و معنویت اند، مانند مساجد، زیارتگاه ها و هر جایی که سرشار از کشاننده های معنوی است، زمینه را برای تفکر در خویشتن فراهم می کند.

نسخه روشن دین در این باره چنین است که پس از پایان هر روز درباره آنچه در آن روز گذشته است، مروری تأمل برانگیز داشته باشیم و از هر فرصتی برای مراقبت از خویشتن و توجه دادن آن به آنچه فرارو دارد، بهره مند شویم. درون نگری، هنری است که سرشار از سود و پیش برندگی است؛ در مقابل، خودفراموشی و بی توجهی به سقوط و صعود خویشتن، بیماری خطرناکی است که خدافراموشی و بازماندن از شکوفایی را به همراه دارد که نتیجه نهایی آن، ورشکستگی اخلاقی و معنوی است.

ص:101

ص:102

ص:103

ص:104

پرستوها خبرش را به منقار گرفتند و به هر کجا بردند. ما اگر صحابیِ هم روزگار او باشیم، چه نیک بختیم! اگر خانه اش را دربزنیم و راه مان دهد، چه اقبال خجسته ای است!

اکنون نیایش ها را برای سرود بزم میلاد به دشت ببریم و ببینیم که فقط با بردن نام اوست که باران بر قامت بوته ها می بارد و با تلاوت مذهب او، اعتماد چون شکوفه ای در سینه روزگار رخ می دهد. بنشینیم به ذکر القاب او که خدا را تلفظ کرده باشیم. بنشینیم دل به نصایح اجدادی او بسپاریم تا افکار رستگاری را بیاموزیم.

ص:105

رواست در چنین شب خجسته ای، به برکت قدوم دردانه علی بن موسی الرضا علیه السلام ، شاپرک های احساس و تبریک را به آستان آفتابی پدرش روانه کنیم. بی شک، دلی که در شادی اهل بیت علیهم السلام شریک باشد، از بوستان پربرکت ولی نعمت خویش بی بهره نخواهد ماند.

رضا گشته ثنا خوانش جهان در تحت فرمانش

همه جان ها به قربانش عزیز جان ما آمد

در دوران کودکی به مقام امامت رسید؛ همچون یحیی علیه السلام که در کودکی به پیامبری برانگیخته شد و چون عیسی علیه السلام که در گهواره لب به حکمت و انذار خلایق گشود. چنان از نور الهی سرشار بود که همگان را شیفته و مسحور خود می ساخت و چنان چشمه علم و کمال و بخشش و زهد در وجودش می جوشید، که دوست و دشمن را به اعتراف و تسلیم می کشاند. ابن هجر هیثمی درباره امام جواد علیه السلام می گوید: «مأمون او را به دامادی انتخاب کرد؛ زیرا با وجود کمی سن از نظر علم و آگاهی و حلم، بر همه دانشمندان برتری داشت».

در سخاوت و جود، چون آفتاب می درخشید، آن گونه که هرکس از ایشان درخواستی داشت، بی بهره و دست خالی بازنمی گشت.

با این همه فرمود: «عِزُّ الْمُؤمِنِ غِناهُ عَنِ النّاسِ؛ عزت مؤمن در بی نیازی او از مردم است». (1)

منم خاک پای جواد الائمه گدایم گدای جواد الائمه

ز وجودش چه گویم چه ها می کند او هر آنچه بخواهی عطا می کند او

یقین حاجتت را روا می کند او عطا بر غنی و گدا می کند او (2)

ص:106

بسته عبور می کند. نورسیده ای که خدا به حرمت نامش، حاجت ها را روا می کند. به قدوم نورسیده آفتاب، جمع ملائک، به تبریک آمده اند. عود بسوزانید و دست بیفشانید که نشانه عزت رضوی از راه می رسد. چراغ خانه روشن است و بهار، درمی زند. چراغ خانه روشن است و ضامن آهو، از اشتیاق آمدنش، در پوست نمی گنجد. این نورسیده را به چراغی روشن استقبال نکنید که خودش نهایت روشنایی هاست؛ با او، مه آلودترین کوه ها به طواف روشنایی می روند.

فرشتگان، نورسیده را دست به دست در آسمان ها می گردانند. فرشتگان را یارای رسیدن به آن فرازها نیست که نوگل باغ رضا بال می گشاید. امشب همه ستاره ها به پیشواز نورسیده می آیند؛ چه خیل عظیمی است از دلدادگان! آری، جواد می رسد. ماه، در پیشانی نورسیده پنهان است و آسمان، در چشم هایش طوفان می کند. نامش سایه بر هستی زده و عالم وجود خجل از حضور اوست. در این ظلمتکده دنیا، تولد نوری از انوار الهی، چشم همه گم شدگان را روشن می کند؛ اکنون گل بوسه ها گرد هم آمده اند تا بر نورسیده ببارند.

ای نورسیده! می رسی از راه و زمین بر ردّ گام هایت فخر می کند. طوفان زدگان اقیانوس ناآرام دنیا در جست وجوی نوری اند که نورسیده نورافشانی می کند. چشم ها در انتظار نور اوست که آنها را به سوی ساحل امن، هدایت کند. این نورسیده در خانه ای ولادت یافته که نور خانه و صاحبخانه زبانزد بوده است. این نورسیده، مظهر جود الهی است. قدم هایش نکو باد! که نیکی از جمالش جاری است. وارث نبی می آید.

ص:107

می بالد. مولود مبارک الهی! بوی خدا می دهی و کرامت آل نبی از جمال نیکویت جلوه می کند. ای زاده جلیل الهی، ای هدیه ارغوانی خدا و ارمغان آفریننده پاک! تو مظهر طهارت و تقوا، پیشوای جود و سخا، حجت خدا و خود حجت نهمی. تو همانی که پدر تا صبح بر گهواره ات می نشیند؛ که می داند شاید بر همان گهواره از سرّ الهی آموختی که این گونه فخر زمان شده ای. از آسمان ندای بشارت می آید. بشارتت باد ای زمین خدا و ای مدینه الهی! تو را نوید که جان جانان آمد و خوشا به سرزمین توس که ولی نعمتش امروز، شادمان حضور نوزادی آسمانی است. مبارک است بر تو، ای سلطان خراسان! فرزندی که در همه آفاق یگانه است؛ او که با وجود خُردسالی، پیران راه را راهنما خواهد بود.

آری، ای جواد و ای مبارک نام! تویی که در شأنت می گویند دریا را چون موسی بن عمران شکافنده ای. پس بشکاف دریای معرفت را که وجودت همه عرفان است. چون زاده مریم، از خدا رسیدی و یگانه فرزند مولا شدی. چه بگوییم که خدا تو را مقدس گرداند و طاهر و مطهّر آفرید. چراغ های زمین و چلچراغ ریسه ها، نوری نمی دهند امشب؛ زِ بس که انوار ابنُ الرّضا به عالم امکان تابیده است. خورشید جمالش طلوع کرده و هر شعاع بلند حضورش، دنیایی را نورافشانی می کند.

باز هم مدینه پر از عطر سلام و صلوات، تازه گلی را در آغوش دارد که جمال دل آرایش دیده ها را خیره می کند. آری، وارث امانت پیامبر می آید. آری، این جواد است؛ وارث عدالت علی، که با کمال خردسالی، باران نام تبارش را در سراسر هستی جاری خواهد کرد. او وارث کرامت حسن است و از کرانه وجود بی مثالش، دریا خجل است و مهتاب روبند شرم بسته. او وارث شجاعت حسین است و کیست که با او دشمنی کند؟ او سجده های زین العابدین را به پیشانی بسته و علم باقری دارد. پیران و به ظاهرخردمندان زمانه، ناتوان از درک مفاهیم بیانش، کوچک می شوند و اوست که در عرصه دانش و بینش، یکه تاز میدان خواهد شد. مردگانِ جهل، به کلامی از او فناناپذیر می شوند و اوست که مرد میدان شعور است. راستی

ص:108

از کلامش می بارد؛ همان که تو را به یاد صادق آل محمد می اندازد. چه صبری بر دل سرور روزگار حاکم است؛ گویی از نسل کاظمی است. ای که از گلستان امام رضا معطری! بر جان ما قدمی بگذار که از برکت گام هایت، زندگی جاری است.

اکنون که پروانه های احساس در آسمان دل، زیبایی امشب را به رخ می کشد، گل تبریک را به آستان آفتابی پدرش نثار می کنیم و می خواهیم به برکت قدوم دردانه اش، از بوستان وجود جواد، شاخه گلی عیدی مان دهد.

ص:109

ص:110

امامی را که نکته بر اولوالابصار می گیرد!

ولی اللهِ عیسی دم که نورش صد ارسطو را

به دانشگاه دین، شاگرد بی مقدار می گیرد

خدایش از سخاوت داده نور حکمت و دانش

که پرده از رخ آیینه اسرار می گیرد

جواد است و تقی، نورالامین، خورشید مهرآیین

اگر شهد گل از زخم نگاه خار می گیرد

شهید عشق حق در غربت آباد جوانی شد

به داغش، گر که دل ها را غم بسیار می گیرد

ص:111

پلکی به روی خستگی خاک باز کن

تا شاممان سحر شود ای چشم سرمه سود!

ص:112

کیست او؟ آیینه عصمت، جواد

فصل لبخند است و دل ها شاد شاد

آسمان، نور تقی را مژده داد

ص:113

ص:114

_ من از همه رازهای درشت و هایل آگاهم. مرا به استعانت هیچ کس نیاز نیست؛ سر در گریبان فرو هلید و به درگاه شرم سر فرود آوردید که اکنون ستاره ای دیگر، نه، ماهی، یا خورشیدی، از آسمان گم شده است. پرسشتان از چیست؟ (مرد می گوید و خسته خود را از میان مردمان به جلو می کشد).

_ چه می گویی مرد! از کدام ستاره و ماه می گویی! و از کدام زنجیره پیوسته شتران؟

_ از ماه و ستاره هم نمی گویم و از شتران نیز، که از عبارات و پاره های بزرگ و شفاف وحی می گویم که اکنون پاره ای دیگر _ پاره ای جوان _ از آن در زندانی دیگر و تکراری دیگر و زهری دیگر یا شمشیری به جای گاه خویش فرا شد. از «محمّد» می گویم، از امام پرهیزکاران و نیکان که سرانجامش را به خفیه برگزار کردند و آن جانِ جوان را در دل پیر خاک نهادند.

_ از کجا می آیی ای مرد؟ و اگر راست است سخنی که می گویی، گواهی بیاور!

_ از هیچ جا می آیم؛ از سرزمین سوخته نخل ها و حصیرها و آفتاب ها؛ از سرزمین زندان هایی که نور روشن وحی سال هاست در آنها به تکرار می تابد و فرو می میرد؛ از سرزمین عرب می آیم و تفاوتی ندارد کوفی یا شامی یا حجازی. از جایی می آیم که هیچ گاه امینان وحی را و اولاد پیامبر را، آن سان که شایسته شان بود، سپاس نداشتند و برق خنجرهای در آستینشان را در چشم های محبّان آل محمد فرو نشاندند. از سرزمین نفاق می آیم، سرزمین عسل ها و انگورها و نان های مسموم؛ سرزمین مسافران بزرگ که گاه و بی گاه، زنجیره پیوسته شتران، چشم ها را به اشک می خواند و نوید عزایی تازه است و داغی تازه تر. از سرزمین «هیچ جا» می آیم و گواهم زنجیره پیوسته شتران است و تابوتی که غریبانه در صبحگاهی بر دست هایی معدود چرخید و در کرانه آسمان گم شد...

ص:115

مردی که بیست و پنج سال، خورشید را به خجلت واداشت؛

مردی که بیست و پنج بهار را رویاند و شکوفاند،

و خود، فروزان تر از خورشید، درخشید.

آن که سخاوت باران را داشت، و کرامت دریا را و زلالی آب را.

آن که «جود»، قطره ای بود در پیشانی بلندش،

و «علم»، غنچه ای بود از گلستان وجودش،

و «حلم»، گوهری بود از گنجینه فضایلش.

امام خود فرمود: «.. من حق می گویم و صدق می نمایانم. به خدا سوگند اگر نبود آنکه باطل بر ما بشورد و ذُرّیه کفر، خلق را گمراه کند و اهل شک و شرک و نفاق، دسیسه چینی کنند، سخنانی می گفتم که اوّلین و آخرین به شگفت و حیرت آیند...»؛

آن گاه دست بر دهان خویش نهاد و خطاب به خویش چنین گفت: «ای محمّد! آن گونه که پدرانت دم فرو بستند، تو نیز دم فروبند و آن سان که رسولان صاحب عزم، شکیب کردند، تو نیز صبر کن».

مأمون، با همه عداوتی که با عترت رسول خدا صلی الله علیه و آله داشت، چاره ای جز اعتراف به فضیلت «ابن الرضا» نداشت، تا آنجا که دخترش را به همسری امام در آورد، امّا کاش چنان نمی شد.

شخصیّت حسد برانگیز امام جواد علیه السلام چنان بود که دستگاه خلافت، از حضور آن حضرت در مدینه بیمناک بود و از به هم پیوستن قطرات ولایت هواداران به دریای «ولایت تقویه» هراس داشت. این بود که «جواد الائمه» را از مدینه به بغداد احضار کردند. «ام الفضل»، دختر مأمون که همسر امام بود، همراهش به بغداد آمد. خورشید حیات امام، در بغداد غروب کرد. آن هم با دسیسه خلیفه و همدستی امّ الفضل.

آه... که این زهر، چه جگرهایی را از آل رسول دریده و سوخته است: از امام مجتبی علیه السلام گرفته، تا حضرت کاظم و امام رضا علیهما السلام ..

***

ص:116

از روزی که امام در هفت سالگی داغ پدر دید و به سوگ «ثامن الائمه» نشست، تا امروز که غریبانه در بغداد جان می سپارد، حدود نوزده سال می گذرد.

چه سال های پر آشوب، متلاطم و خفقان باری!

امام در خردسالی به امامت رسید؛ در نوجوانی، رهگشای معضلات فکری، فقهی و اعتقادی امّت بود و دشوارترین پرسش ها را بی درنگ پاسخ می داد.

و چرا نه؟ که علمش الهی بود و وصل به دریای بی کران وحی. در این خاندان، ملاک امامت و پیشوایی، علم و فضل بود، نه سنّ و سال و موقعیّت و مال.

و... امام، در اوج قلّه فضایل بود.

مگر عیسی علیه السلام در کودکی پیامبر نبود؟

سرانجام، این حجّت الهی، اهل ولا را به هجران خویش مبتلا ساخت و با شهادتش دل های شیعه را سوزاند و پشت مرقد جدّش موسی بن جعفر علیه السلام مدفون شد.

اکنون «کاظمین» مدفن آن دو خورشید است و دو گنبد طلایی این حرم نورانی، دو شاهد تابان بر دو آفتاب درخشانی است که در آن گوشه از خاک عراق آرمیده اند.

و کدام دل است که به شوق زیارت آن دو حرم نتپد؟

و کدام دیده است که بر مظلومیّت آن شهید جوان نگرید؟

سلام بر امام محمّد تقی علیه السلام که جواد امامان و امام اهل جود است.

ص:117

بن مهزیار»، «زکریا بن آدم» و «احمد بن محمد بن ابی نصر بَزَنطی» از چهره های درخشانی بودند که از چشمه جوشان حکمت و معرفت او سیراب گردیدند.

اینک ای امام پاک! ما سوگواران، هر صبح و شام نام تو را بر کتیبه دل هامان می نگاریم و هنوز در نَفَس قدسی و کلام الهی شما، حدیث ماندن و زیستن را زمزمه می کنیم.

سوگ جانسوز امام راستان حضرت جواد علیه السلام بر دلباختگان راستی تسلیت باد!

ص:118

که از یاد گسترده کنندگان خوان های عزای تو فراموش شود. از آن همه تاریخ، تاریخ جوان توست که داغ را نمک می پاشد و اشک را بر چهره روان می کند. از آن همه که به دریغ شهادت امامان و اولیا نشسته بودیم، داغ جوان تو بیشترمان آزار می دهد ای پاکیزه خوی و پاکیزه گوی.

داغت ای اردیبهشت زنده امامت و ای کلمه جوانِ تاریخ شهادت، داغی نیست که اشک، اثر آن را از چهره هامان بزداید و تکان های شانه و هق هق های مکرّر، امان بی امانی مان شود. داغت ای خورشید جوان، خود خورشیدی است که تا همیشه بر پیشانی تاریخ خواهد درخشید و نور ساطع سوگ های مکرّرمان خواهد بود.

دریغ از تو و از آن روح عظیم که در آستانه بهارآور جوانی به میهمانی فرشتگان رفت و بوستان سبز شیعه را از بهار تو محروم کرد.

اکنون آرام می روی و در بدرقه ات جان هایی سوزناک و مشتاقِ شهادت می آیند تا در «کاظمین»، به حسرت و دریغ، راهی آسمانت کنند و خویش را در غربتی دیگر به گریه واشک و اندوه مشغول دارند.

می روی تا تاریخ تکرار شود و سنّت خوب پاکان و صالحان (شهادت)، در زمین باقی بماند. می روی تا ما مرثیه خوان غربت ها و تنهایی ها باشیم؛ سوگوار بهار جوانی که بر آستانه خداوند ایستاد و باغ های همیشه تاریخ را سیاهپوش ماتم خود کرد، بهار جوانی که ما اکنون مصیبت خوانِ پایانِ شکوهمندش هستیم و داغدار نگاه آسمانی و عطر متبرّک کلماتش؛ بهارِ جوانِ «جوادِ» همیشه پاکیزه و پرهیزکار...

ص:119

خونی که در رگ مؤمنان جاری است و جانی که در نبض زندگی روحانی آدمیان می تپد، فراهم آمده از مائده آسمانی وحی و رسالت و نیز ولایت و امامت است. آدمیان از آن هنگام که بر سفره ربوبی «امام» گردآمده اند، به قدر استعداد خویش، بر تعالی جان و روان خویش افزوده اند واز فیض آن انوار تابناک بهره مند گشته اند.

امروز، سالروز شهادت یکی از آیینه داران جمال و جلال الهی، حضرت امام محمّدتقی علیه السلام است. آن امام همام، دوران حیات بس کوتاه خویش را ازکودکی تا جوانی و شهادت، یکسره وقف ابلاغ حقایق آسمانی دین و تبلیغ معارف الهی کرد و همچون پدران پاک خویش، جان بر سرهدایت مردمان نهاد و لحظه ای ازمجاهدت علمی و عملی برای آشنا ساختن آدمیان با مبدأ هستی و بسط و گسترش اندیشه توحیدی دریغ نورزید.

سالروز شهادت امام جواد علیه السلام را به همه عاشقان هدایت و معرفت، تسلیت می گوییم و به جان تابناک و فیّاض آن حضرت درود می فرستیم.

ص:120

عبّاسیان، کارگزارانی را اعزام می کرد و با فعّالیّت گسترده آنان از تجزیه نیروهای انقلابی و مبارز جلوگیری می فرمود. کارگزاران امام در بسیاری از استان ها مانند اهواز، سیستان، ری، بصره، بغداد، کوفه و قم گسترده شده بودند.

محدودیّت های بسیار و کوتاهی عمر حضرت، موجب گشت که تعداد اندکی حدیث از آن امام بزرگوار نقل شود و بنابر آنچه محدّثان گفته اند تعداد راویان و اصحاب حضرت جواد علیه السلام صد و ده نفر بوده اند و جمعاً دویست و پنجاه حدیث از ایشان نقل کرده اند.

در میان همین تعداد اصحاب و راویان آن حضرت، چهره های درخشان و شخصیّت های برجسته ای مانند «علی بن مهزیار» و «حسین بن سعید اهوازی» و «زکریّا» فرزندِ آدم بودند که هر یک در علم و فقاهت، سرآمد و برخی نیز دارای تألیفات متعددّ بودند.

مأمون عبّاسی در سال 218 هجری درگذشت و برادرش معتصم جای او را گرفت. او در سال 220 هجری، امام را از مدینه به بغداد آورد تا از نزدیک مراقب او باشد. شهرت و شکوهمندی مقام امام در نزد همگان، خلیفه را به هراس انداخت و بر آن شد که حضرت را به شهادت رساند. معتصم، امام راتوسّط مُنشی یکی از وزیرانش مسموم کرد و آن رهبر بزرگ را از جامعه مسلمانان گرفت.

سالگشت شهادتش را به همه شما دوستان و پیروان اهل بیت علیهم السلام تسلیت می گوییم و از حضرت حق خواهانیم که همه شما سوگواران را در این عزای بزرگ، جزای خیر عنایت بفرماید.

ص:121

در هجوم بی امان اشک تنها به تولاّی تو و به امید شفاعت و غریب نوازی ات زنده ایم.

ای امام اهل جود!

امروز اشک، زبان دل ماتم زده ما نیست که داغ تو بزرگ تر است. علم و حلم دو گوهر از گنجینه فضایل تواند، و دریا و باران، کرامت و سخاوت را از تو آموخته اند.

شام تاریک و کلبه سرد یتیمان را دیگر گرمای عشق و شوری نیست و همسفر شب که انبان نان و خرما را به دوش می کشید، غریبانه در آسمان جا گرفت.

ای دلیل راه!

جان های تشنه مان را از زمزم عطوفتت سیراب کن و چراغی فرا راهمان قرار ده تا در گذر از سنگلاخ های زندگی، به سلامت گام بسپاریم.

اندوه فراق تو را تسکینی نیست جز زمزمه نام نورانی ات:

السلام عَلِیْکَ یا اباجعفر، یا محمّد بن علی، ایّها الجواد یابنَ رسولِ اللّه...، اِنّا تَوَجّهْنا وَ اسْتَشْفَعْنا وَ تَوَسَّلْنا بِکَ اِلَی اللّه ِ...

ص:122

و چه غم بار است برای شیعه، یاد انگور زهرآگین «امّ فضل» که سینه پاک ترین آفریده خدا را به آتش کشید.

امشب، در عزای نهمین امام خویش سر بر دیوار غم، خواهیم گریست و با خدایمان نجوا خواهیم کرد که: «خدایا! بر جوادالائمه بسیار بسیار درود فرست آن گونه که بر برترین اولیای خویش فرستادی». (1)

ص:123

سردمداران حکومت جور و خودخواهی چگونه با خورشید مدارا کنند؟

خورشید را نمی شود از مدینه به بغداد آورد تا بر آن تسلط داشت. اگر از دور، چشم شب با هجوم شعاعش می سوزد، از نزدیک، سلطنت تاریکی به آتش کشیده می شود.

بغداد مسموم شده است. سایه انگشتان زهرآلود، روی تمام دیوارها و نخل هایش سنگینی می کند و قهقهه کاخ نشینان، شبیه نهیب مار است، شبیه نعره مرموز جنایت... .

مدینه دلش را در بغداد جا گذاشته و توس، چشم به راه خبر غربتی از جنس خود در شهری دیگر است. امشب سه شهر در تکاپو است؛ توس و بغداد و مدینه؛ دو قتله گاه و یک تلّ بی قرار، شاید یک بام و دو هوا.

صدا از کدام سو می آید؟ صدای جوانی که لحنی عارفانه دارد؛ صدای جوانی با واژه های پررنگ شهادتین. باد، چنگ در موی افشان نخل ها افکنده است. باد، صدای جوان را به هرجا که می رسد، می کوبد.

باد سراسیمه می دود، مثل باد می دود، به توس، به بغداد می رود، با این خبر مغموم که بغداد مسموم شده است.

مولود با برکت اسلام! هنوز گرمی دست های سخاوتمندی تو روی شانه های زمان باقی است.

هنوز تاریخ، حلاوت شهادت ظهور تو را در برهه ای از آن دارد.

اگر عیسی در مهد لب به سخن گشود و یحیی در کودکی به نبوت رسید، تو تکرار تاریخ و دلالت قرآن در خاندان پیامبر اسلام بودی.

ص:124

شده ای؟! وای بر نفس هایت ای شهر بی مهران، ای شهر بی وفایان! چگونه توانستی سرای نور را به ظلمت ماتم بنشانی! آه، ای نژند! تو دشمن قابل اعتماد خود شدی تا در تاریخ به نامت دشنام سپارند. هرگاه نامت بر صحیفه ای بنشیند آتش و خاکستر از آن برخیزد! آه ای «امّ فضل»، چگونه توانستی آیینه فضیلت را همچون سویدای دلت، اندوهگین ببینی؟! شادی ات مجالی نخواهد داشت آن گاه که روز بر تو بگذرد و نکبت رفتارت همچون اهریمنی چنگ در گلویت اندازد!

بغداد دیگر شهر وفاداران نخواهد شد! کوفه ای در کنار شطی که نماد کرامت و رحمت بود، اما حتی آب گوارایش را برای بهترین بنده خدا نخواست و کام حجت خدا همچون شهید کرب و بلا از آتش «زهر» کسان گداخته شد. حیاتت ویران، ای دستی که ناجوانمردانه به میهمان «سم» تعارف می کنی! رویت پیش نامردان سیاه!

***

گویی لحظه های وصال می رسد و آسمان پله های پرندین خویش را برای امام جواد علیه السلام گشوده است! با لب هایی که از سوز عطش و آتش زهرگدازان بود؛ به فرشته مرگ سلام می کند: خوش آمدی ای پیک وصال!

***

غربت خانه از یک سو و رفتار جنون بار صاحب خانه از سویی، لحظه های دهشت بار را تجربه می کنند. جسم بی جان امام جواد علیه السلام در اتاقی به تنهایی خود امام، رها مانده است و فرشتگان به سوگواری اش نشسته اند. انبوه پرندگان چشم هستی را به بغداد معطوف کرده است. چقدر شگفت انگیز، جایی که شعور پرنده از انسان پیشی می گیرد و تاریخ ساز می شود. آری، شایسته آسمانیان است که از آسمانی ترین انسان روی زمین حمایت کنند و به تعزیت او بنشینند. اندک اندک شعور جمعی وجدان ها را بیدار می کند و تنها وجدان خفته کسی است که قدر گوهر وجودی امام جواد علیه السلام را نشناخت و در پی این نشناختن، برای تمام تاریخ غرامت پرداخت؛ غرامتی سنگین که نامش «خیانت» است؛ خیانت به میثاق همسری و خیانت به آیین پیغمبری! آری «ام فضل»! چه بی چاره بودی تو!

***

ص:125

وجدان های بیدار شده، جان هستی را به روی دست می برند و نثار گل بر پیکر گل وجود خلقت همچنان ادامه دارد. این بار کاظمین میهمان دیگری نیز دارد. میهمانی عزیز، همچون خود حضرت کاظم علیه السلام . پدربزرگ و نوه در کنار هم و در جوار هم. گویی در سرنوشت این دو بزرگوار نوشته شده بود که بغداد بدون حضورشان باقی نخواهد ماند و بقای نام شهر را وجود مبارک امام کاظم علیه السلام و امام جواد علیه السلام تضمین کرده است و کاظمین امروز قلب بغداد است؛ همان گونه که کربلا، قلب عراق است و نجف، مغز جهان تشیع. درود بر تو، ای مظلوم ترین امام جوان!

ص:126

سرکوب کند، شاید به این بهانه که گناهان گذشته اش را سرپوش بگذارد و دخترش را در مواقع حساس به کارهایی حساس وادارد.

دختر خلیفه، به خانه جوادالائمه آمده بود؛ به عنوان همسر، به عنوان شریک زندگی. آمده بود تا محرم رازهای شویش باشد، آمده بود تا آرامش را به خانه همسرش بیاورد، آمده بود تا هم نفس و یاور مرد خانه اش باشد.

شاید اینها هرگز به ذهن وی نیز خطور نکرده باشد، شاید این آرزوها، بافته های ذهن من هستند. و خود وی به این وصلت با دیدگاهی دیگر می نگریسته است.

من با برداشت خود، ویژگی های همسری مهربان را برمی شمارم؛

همسری که باید ام فضل می بود و نبود، همسری که نامش زینب بود و نبود، همسری که باید سایه لطف و مهربانی بود و نبود، هرچه بود، یک لغزش و یک اشتباه جبران ناپذیر او، امامی را از مردم دنیا دریغ کرد؛ امامی که لطف خداوند بود؛ امامی که دلیل سکون آسمان ها و زمین بود؛ امامی که بخشش، مدارا، صبرو گذشتش، ام فضل را به خود نیاورد و چرا ام فضل به این بدبختی دچار شد، خدا می داند.

کسی که امامی معصوم، نزدیک ترین فرد به اوست، چقدر باید اندیشه ای منحرف داشته باشد که به راه نیاید، سایه به سایه امامش راه زندگی را نپیماید و از رفتار و گفتار امامش درس چگونه زیستن نگیرد. از این گونه حوادث باید به خدا پناه برد.

ص:127

ای غمگسار سخت غم اندود!

ای سایه امان به سر عشق!

رود زلالِ چشم تر عشق!

برخیز ای سکوت به ناگاه!

زود است این شهادت جان کاه

زود است خاک تشنه بماند

باران سرود مرگ بخواند

زود است ای شباب پر اندوه!

ای پیر زودرس! غم انبوه!

بر پای خیز و باز جوان شو

آن گاه سایبان جهان شو

برخیز ای سخاوت مجروح !

ابر کریم دامنِ نستوه !

ص:128

ص:129

ص:130

که در جوانی خود لحظه لحظه پیر شوی

گناه مردم را محو در ثواب کنی

شبیه سیل شدی کوچه کوچه در تن خاک

که خانه خانه تضلیل را خراب کنی

چقدر خسته شدی، ماه مهربان نهم!

که آسمان را دلگرم آفتاب کنی

ولی بس است همین یک دو روز کافی بود

که خون دل بخوری، سینه را کباب کنی

صدای همهمه از عرش می رسد امشب

فرشتگان دعا را که مستجاب کنی

به پیشواز تو با رخت سبز می آیند

که از ملال زمین دیگر اجتناب کنی

خدا برای تو ای مرد! سخت دلتنگ است

خدا کند که برای خدا شتاب کنی

شراب ناب شهادت به جام منتظر است

اگر هرآینه لب تشنه، قصد آب کنی

بنوش! افعی این زهر اگر چه خانگی است

تو جام قسمت را باید انتخاب کنی

بلند شو! چه نشستی؟ شب شهادت توست

شتاب کن که به خون جگر خضاب کنی

ص:131

شهادت حضرت امام محمد تقی، جوادالائمه علیه السلام الگوی دانش و تقوا، بر پیروان صدیق امامان هدایت تسلیت باد.

شهادت جان گداز ودیعه علم الهی بر زمین و نمایان گر راه و رسم بندگی حق، حضرت امام محمد تقی، جوادالائمه علیه السلام ، بر جویندگان راه حقیقت تسلیت باد.

شهادت وارث دانش و بینش انبیای الهی علیه السلام و حامل گنجینه عصمت پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله ، حضرت امام محمد تقی، جواد الائمه علیه السلام بر مؤمنان و پرهیزکاران تسلیت باد.

ای نهمین آفتاب امامت، در روز شهادتت بر تو و خاندان پاکت درود می فرستیم و تربت پاک تو را توتیای چشم دل می کنیم که نزد خدا عزت دارد و مایه شفا و شفاعت است.

شهادت تندیس بندگی و دانش و ایمان، حضرت امام محمد تقی، جوادالائمه علیه السلام بر رهروان حقیقی راه دین تسلیت باد.

سلام بر پیشوایی که «جود» قطره ای بود در وسعت وجود بی انتهایش و «علم» غنچه ای از گلستان وجودش، و«حلم» گوهری بود از گنجینه فضایلش.

امشب دل های بی قرار در سوگ نهمین فروغ امامت، سرود غم می خواند.

صلوات خداوند بر جواد اهل بیت، آن زمان که با غروب غمگنانه خویش، تجلی بخش آیات جهاد و شهادت شد.

ای حجت الهی و ای امام مهربانی، هجران تو، غروب همه خوبی هاست.

شهادت مظلومانه جوان ترین شمع هدایت و نهمین بحر کرامت، تسلیت و تعزیت باد.

آن روز کاظمین چو بازار شام و دنیا برای بار نهم بی امام شد.

ای فرزند آفتاب، جود و سَخا با نام بلند تو آبرو گرفت و زمین روزهای روشنش را مدیون دست های سخاوتمند توست.

خاک کاظمین، پیکر مقدس مردی را در خود پنهان کرده است که آسمان ها کرامتش را پیشانی می سایند. شهادت امام جواد علیه السلام تسلیت باد!

یا جوادالائمه، کلام روشنگرانه ات را سرلوحه زندگی می سازیم و تا همیشه رهرو راه آسمانی ات می مانیم.

ص:132

در سوگ اسوه شهادت پنجره ها غمگین ترین مرثیه ها را مویه می کنند و آسمان، خاکستری ترین روزش را به هق هق نشسته است. شهادت امام جواد تسلیت باد!

ص:133

چینی بر پیشانی مأمون افتاد و پرسید: یعنی تو می توانی...؟!

مخارق خنده بلندی کرد و از جا برخاست و گفت: جناب خلیفه اگر اجازه دهند، فردا قدرت حقیقی مرا خواهند دید.

مخارق با عودش آمده و گوشه کاخ نشسته بود. امام مثل همیشه ساکت بود و سر به زیر داشت. مأمون به چهره امام چشم دوخته و هراسان بود. مخارق به مأمون و سپس به امام نگریست. چهره امام غرق در نور بود و وقار و متانت در چهره اش موج می زد.

مجلس شلوغ شده بود، مأمون به امید شکستن شخصیت امام، بزرگان دربار را به میهمانی اش دعوت کرده بود. صدای مخارق با آوای خاصی بلند شد و سکوت کاخ را درهم شکست. همراهانش نیز به نواختن مشغول شدند و افراد دیگر در اطرافشان جمع شدند و شروع به آوازخوانی کردند.

خنده کم رنگی روی لب های مأمون نشست. امام سکوت کرده بود و چیزی نمی گفت. لحظه ای سر بلند کرد و نگاه مبارکش را به سوی مخارق برگرداند و فرمود: «از خدا بترس ای ریش بلند!» دستان مخارق لرزید و چهره اش دگرگون شد. عود از دستش بر زمین افتاد و دستانش از حرکت بازایستاد و نتوانست تکانی به دستانش بدهد.

مخارق به گوشه ای افتاده بود و می نالید. مأمون از جای برخاست و با قدم های لرزان به سمت وی رفت. مخارق هنوز داشت می لرزید. قطرات اشک چهره اش را پوشانده و صدای هق هق گریه اش بلند شده بود. با دیدن مأمون سری تکان داد و به حالت تعظیم نشست. مأمون پرسید: مخارق! بگو ببینم در یک لحظه چه اتفاقی افتاد که تو را این چنین دگرگون کرد؟!

مخارق آب دهانش را فرو داد. رنگ بر چهره نداشت. از به یادآوردن آن لحظه، تمامی وجودش لرزید. با پریشانی گفت: آن هنگام که محمد بن علی به من بانگ زد، از هیبت و شکوهش چنان ترسیدم که دستم فلج و عود از دستم رها شد. (1)

ص:134

ص:135

گفت: من یکی از بندگان ناچیز خدا هستم. هیچ ادعایی نکرده ام. هرچه می گویند، دروغ محض است. حقیقت چیز دیگری است. اگر حوصله داری، برایت بگویم. علی بن خالد گفت: گوش می کنم! بگو، فقط زود تا زندانبان نیامده است. زندانی گفت: اهل شام هستم. در شام محلی است که می گویند سر امام حسین علیه السلام را مدتی آنجا نصب کرده بودند. شب ها به آن محل می رفتم و به ذکر خدا مشغول می شدم. در یکی از شب ها ناگهان شخصی را جلوی خود دیدم. او را نشناختم. به من گفت: برخیز! برخاستم و به همراه او حرکت کردم. چند قدم بیشتر نرفته بودیم که دیدم در مسجد کوفه هستیم. از من پرسید: این مسجد را می شناسی؟ گفتم: آری، مسجد کوفه است. در آنجا نماز خواندیم و سپس بیرون آمدیم. اندکی راه رفتیم. دیدم در مسجد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه هستیم. تربت پیامبر را زیارت کردیم، در مسجد نماز خواندیم و بیرون آمدیم. اندکی دیگر رفتیم، این بار در مکه بودیم. مشغول طواف خانه خدا شدیم و سپس بیرون آمدیم. چند قدم رفتیم. باشگفتی متوجه شدم در شام هستیم. در همان محلی که مشغول عبادت بودم و آن شخص غریب از نظرم ناپدید شد. یک سال بعد، دوباره در شبی خلوت و تاریک، مرد غریبه به سراغم آمد و سفر سال پیش تکرار شد؛ سفری باور نکردنی! با خود اندیشیدم، شاید خواب باشم، اما بیدار بودم و با چشم خویش دوباره مسجد کوفه، مسجد پیامبر و خانه خدا را دیدم. وقتی به شام برگشتیم، مرد می خواست برود که دستش را گرفتم و سوگندش دادم تا خود را معرفی کند. او هم خودش را به طور کامل برایم معرفی کرد و گفت: من، محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب هستم.

سپس به علی بن خالد نگریست و لبخندزنان گفت: حال، فهمیدی او چه کسی بود؟ او امام جواد علیه السلام بود؛ ابن الرضا، امام شیعیان، من این ماجرا را برای چند نفر تعریف کردم. خبرش به محمد بن عبدالملک زیّات، وزیر معتصم عباسی رسید. به دستور او، مرا در قید و بند به اینجا آوردند و حال، در این سیاه چال هستم. به دروغ شایع کرده اند که من ادعای پیامبری کرده ام. در این هنگام، صدای قدم های زندانبان

ص:136

به گوش رسید. علی بن خالد از جا برخاست درحالی که به سمت در می رفت، آهسته گفت: من باید بروم، می خواهی ماجرای تو را به زیّات بنویسم تا اگر از حقیقت ماجرا آگاه نیست، با خبر شود؟ من دوست او هستم.

مرد زندانی، گوشه سیاه چال کز کرد و آرام گفت: بنویس!

آفتاب درحال غروب کردن بود. علی بن خالد، نامه در دست، به دیدار وزیر خلیفه رفت. نامه را با واسطه به دست وزیر رساند. پاسخ نامه خیلی زود رسید، وزیر جواب را پشت نامه علی بن خالد نوشته بود. کوتاه ومختصر: «به او بگو، از کسی که یک شبه او را از شام به کوفه و مدینه و مکه برده و بازگردانده، بخواهد از زندان نجاتش دهد!»

علی بن خالد با خواندن پاسخ محمد بن عبدالملک زیّات، اندوهگین به خانه بازگشت. شب تا صبح بیدار ماند. روز بعد، راهی زندان شد. باید به زندانی دلداری می داد و از او می خواست صبر و شکیبایی داشته باشد. به زندان که رسید، متوجه شد وضعیت غیر عادی است. نگهبانان با ناراحتی و اضطراب به این طرف و آن طرف می-رفتند. علی بن خالد جلوی سربازی را گرفت و پرسید:

اتفاقی افتاده؟ سرباز گفت: یکی از زندانیان گریخته! علی بن خالد پرسید: کدام زندانی؟ سرباز گفت: همان که ادعای پیامبری کرده بود، دیشب از سیاه چالش بیرون رفته است، البته در سیاه چال هنوز قفل است. نمی دانیم چگونه رفته، به زمین فرورفته یا به آسمان پرواز کرده است، هرچه جست و جو کردیم، اثری از او نیافتیم. (1)

ص:137

خواندن آن کتاب نیز اگرچه مورد تایید اهل بیت بود، آه و حسرتش را افزون می ساخت، زیرا با خود می گفت: ای کاش سلامت جسمی داشتم تا می توانستم این اعمال را انجام دهم.

گاهی در اوج تنهایی، دلش هوای دیدار امام زمانش را می کرد. حسرت استشمام عطر امامت، صبرش را ربوده و بی تاب کرده بود، اما با خود می اندیشید: من کجا و محمد بن علی کجا؟! مگر می شود امام به دیدن من بیاید؟ نه! من چنین لیاقتی ندارم.

درد جسمی از یک سو، تنهایی و غربت از سویی و هجوم این افکار از دیگرسو امانش را بریده بودند که ناگاه در خانه به صدا درآمد.

تا نگاهش به نگاه امام افتاد، تمام درد و رنج خود را فراموش کرد. حضور امام، نشاط عجیبی در دلش پدید آورد.

وقتی امام جواد علیه السلام کنار بسترش نشست، شوق و امید به زندگی در دلش شکوفه زد. امام احوالش را پرسید و نگاه پر محبتش را به او هدیه کرد.

امام جواد علیه السلام این کتاب را تأیید کرد و پس از مطالعه آن سه مرتبه فرمود: «خدا یونس را رحمت کند.» (1)

ص:138

ص:139

ص:140

رسوایی است. با هر سختی، آسانی ای هست. پس صبر کن. خدا ایمان تو را به ولایت زیاد کند. ما و شما پیش خدا امانتیم؛ خدایی که امانت هایش را از بین نمی برد.

دیگر پدرش با او بدرفتاری و مخالفت نکرد. (1)

ص:141

ص:142

مأمون گفت: از خود او اجازه بگیر. یحیی از امام جواد علیه السلام اجازه گرفت. امام فرمود: «هرچه می خواهی بپرس.» یحیی گفت: درباره شخصی که مُحرم بوده و در آن حال حیوانی را شکار کرده است، چه می گویید؟

امام جواد علیه السلام فرمود: «آیا این شخص، شکار را در خارج محدوده حرم کشته یا در حرم؟ عالم به حکم حرمت شکار در حال احرام بوده یا جاهل؟ به عمد کشته یا به خطا؟ آزاد بوده یا برده؟ صغیر بوده یا کبیر؟ برای اولین بار چنین کاری کرده یا برای چندمین بار؟ شکار او از پرندگان بوده یا غیرپرنده؟ از حیوانات کوچک بوده یا بزرگ؟ باز هم از انجام دادن چنین کاری پرهیز ندارد یا از کرده خود پشیمان است؟ در شب شکار کرده یا در روز؟ در احرام عُمره بوده یا احرام حج؟

یحیی بن اکثم از طرح این همه فروع، در حیرت فرورفت و آثار ناتوانی و ضعف علمی در چهره اش آشکار شد. زبانش به لکنت افتاد و خود را مقابل امام ناتوان یافت.

آنگاه مأمون رو به حاضران گفت: آیا اکنون آ نچه را نمی پذیرفتید، دانستید؟

سپس امام به درخواست مأمون، برای تمام فروع مسئله، پاسخی آورد و حکم آنها را بیان کرد. (1)

ص:143

ص:144

ص:145

ایده ها و موضوعات پیشنهادی برای گروه های مختلف برنامه ساز(ویژه میلاد و شهادت امام جواد علیه السلام )

ردیف

• سیره امام جواد علیه السلام در معاشرت

• سیره تربیتی امام جواد علیه السلام

• شروط ازدواج از نظر امام جواد علیه السلام

• مؤلفه های سبک زندگی جواد الائمه علیه السلام

• امام جواد علیه السلام و تربیت اسلامی

• بررسی نقش سخاوت و بخشش در سلامت روانی خانواده

• بررسی نقش شیوه های تربیتی والدین در گرایش نوجوانان و جوانان به بخشندگی

• بررسی راهکارهای درمان بخل در زندگی

• راهکارهای تربیت کودک سخاوتمند

• مصادیق سخاوت در زندگی زناشویی و راهکار تقویت آنگروه

خانواده

1

• امام جواد علیه السلام _ الگوی دانشمندان جوان

• جلوه هایی از علم گسترده امام

• رهنمودهای امام جواد علیه السلام به جوانان

• جایگاه علم ازمنظر امام محمدتقی علیه السلام

• آموزه های راهبردی امام جواد علیه السلام پیرامون مساله ازدواج

• آموزه های امام جواد علیه السلام درباره همنشینی و رفاقت

جوان

2

• معرفی ویژگی های شخصیتی امام جواد علیه السلام برای کودکان

• مروری بر کودکی امام جواد علیه السلام

• تبیین ارزش علم برای انسان با توجه به مقام و منزلت علمی امام جواد علیه السلام

• امامت امام جواد علیه السلام در دوره کودکی

• ویژگی های فردی دوران نوجوانی امام جواد علیه السلام

• نقش بخشندگی در دوستی

• نقش علم و دانش در پیشرفت

• آموزه های اخلاقی امام جواد علیه السلام برای کودکان

کودک و نوجوان

3

ص:146

• سیره عملی امام جواد علیه السلام در مقابله با مشکلات و مصائب

• نمونه هایی از فضایل و سیره فردی امام محمد بن علی الجواد علیه السلام

• مروری بر ولادت و زندگانی امام جواد علیه السلام

• بررسی نقش سخاوت در سلامت روان

• آموزه های اقتصادی امام جواد علیه السلام

مخاطبان عام

4

• راهبردهای ارزشی و اجتماعی امام جواد علیه السلام

• جایگاه علم از منظر امام محمد تقی علیه السلام

• تحلیلی بر حیات اجتماعی شیعه در عصر امام نهم

• نگرشی بر قاطعیت سیاسی و علمی امام جواد علیه السلام

• ازدواج توطئه آمیز بر ضد امام جواد علیه السلام

• نقش امام جواد علیه السلام در علوم عصر خویش

• نقش علمی امام از منظر دیگران

• راهبردهای دینی جوادالائمه درمناظرات علمی

• فلسفه شبکه وکالت امام جواد علیه السلام

• مکتب علمی و شاگردان امام جواد علیه السلام

• سیمای امام جواد علیه السلام در ادبیات جهان اسلام(فارسی، عربی و اردو)

مخاطبان خاص

5

• مناظرات امام جواد علیه السلام

• بررسی شخصیت والای علمی- اخلاقی امام جواد علیه السلام در نگاه خلفاء، دانشمندان، نویسندگان و تاریخ نگاران غیر شیعه

• بررسی حرکت فرهنگی و سیاسی امام جواد علیه السلام

• نقش امام جواد علیه السلام در موضعگیری در برابر فرقه زیدیه

• سیاست و حکومت در سیره امام جواد علیه السلام

• غنای فرهنگی شیعه در عصر امام جواد علیه السلام

• نقش امام جواد علیه السلام در راستای بسط و گسترش فرهنگ ناب تشیع

• جایگاه کارگزاران و وکلای امام جواد علیه السلام

ص:147

• نحوه برخورد امام جواد علیه السلام با مخالفان

• اوضاع سیاسی دوران امام جواد علیه السلام

• موضع امام در برابر خلفای وقت

• راهبرد کلیدی امام جواد در زمینه آسیب های اجتماعی

• دوران امام جواد علیه السلام آغاز شبیخون فرهنگی به مکتب تشیع

• روش امام جواد علیه السلام برای مبارزه با تهاجم فرهنگی وارداتی

• اخلاق سیاسی در سیره و روش امام جواد علیه السلام

• بررسی شیوه امام جواد علیه السلام در برابر فشارها و تحریم ها

• رفتار امام جواد علیه السلام با پیروان دیگر ادیان

• موضعگیری های امام جواد علیه السلام با پیروان مذهب واقفیه

• مروری بر حیات سیاسی امام جواد علیه السلام

• اهداف امام جواد علیه السلام درمناظره ها

• معرفی نمایندگان امام جواد علیه السلام در ایران

• مروری بر نفوذ سیاسی و موقعیت اجتماعی پیشوای نهم علیه السلام

• امام جواد علیه السلام و علوم انسانی

• امام جواد علیه السلام و جنگ نرم

گروه های سیاسی و خبر

6

• نقش امام جواد علیه السلام در نظام ولایی

• سفارش پیامبر برای طلب رزق و روزی از امام جواد علیه السلام

• رفتارهای عبادتی امام جواد علیه السلام

• دوستی و تعامل با همنوعان در سیره امام جواد علیه السلام

• منزلت مادر امام نهم از دیدگاه سه معصوم علیهم السلام

• سیره امام جواد علیه السلام در معاشرت با فقیران

• معرفی اصحاب و یاران امام جواد علیه السلام

• مروری بر وضعیت شیعیان در زمان امام جواد علیه السلام

• جایگاه امام جواد علیه السلام نزد علمای اهل سنت

• ویژگی های حضرت امام جواد علیه السلام از دیدگاه فقها

ص:148

• انتظار فرج از منظر امام جواد علیه السلام

• اهل علم در نگاه قرآن و امام جواد علیه السلام

• راهبرد امام جواد علیه السلام درگسترش فرهنگ ناب تشیع

• مرگ و زندگی از منظر امام جواد علیه السلام

• معرفی امامزاده موسی مبرقع علیه السلام فرزند بلافصل امام جواد علیه السلام

• نگاهی به سیره تبلیغی امام جواد علیه السلام

• روش امام جواد علیه السلام برای ترویج آیات الهی

• نگاهی گذرا به سیره قرآنی حضرت جواد الائمه علیه السلام

• امام جواد علیه السلام و دفاع از حریم ولایت

• حیات طیبه در سیره فردی و اجتماعی امام جواد علیه السلام

• امام جواد علیه السلام و واقعه کربلا

• امام جواد علیه السلام و مهدویت

• شرایط دینی عصر امام جواد علیه السلام

• امام جواد علیه السلام و جهاد در پاسداری از میراث معنوی شیعه

• وظایف علمای دین به هنگام غیبت در اندیشه امام جواد علیه السلام

• اهمیت فقاهت دینی در اندیشه امام جواد علیه السلام

• بررسی نقش امام جواد علیه السلام در تبیین و تثبیت امامت امام زمان(عج)

• آثار ارزشمند سخاوت در جامعه دینی

• سخاوت و بخشندگی از دیدگاه قرآن و سنت

گروه معارف

7

زیرنویس های مناسبت میلاد و شهادت حضرت جواد الائمه علیه السلام

• نهمین ستاره فروزان آسمان امامت و ولایت حضرت امام محمد تقی علیه السلام معروف به جوادالائمه علیه السلام در روز دهم ماه رجب سال 195 ه.ق در مدینه دیده به جهان گشود.

ص:149

• پدر بزرگوار امام جواد علیه السلام حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام و مادر مکرّمه اش بانویی مصری تبار به نام سبیکه از خاندان ماریه قبطیّه همسر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بود.

• امام رضا علیه السلام با توجه به ویژگی های امام جواد علیه السلام می فرماید: «این مولودی است که با برکت تر از او برای شیعیان ما به دنیا نیامده». (1)

• امام جواد علیه السلام در سن هفت سالگی به امامت رسید و مدّت هفده سال رهبری شیعیان را به عهده گرفت.

• پیشوای نهم شیعیان جزو امامان خردسالی بودند که در کودکی به امامت رسید، بنابراین استمرار حرکت امامت به وسیله ایشان تحقق پیدا کرد.

• اتصال امامت پس از امام هشتم توسط امام جواد علیه السلام صورت می گیرد و شیعیان 12 امامی کسانی هستند که امام جواد علیه السلام و فرزندان ایشان را قبول دارند.

• امام جواد علیه السلام مظهر بخشش الهی روی زمین است.

• زندگی امام جواد علیه السلام بر پایه جود، سخاوت و بخشندگی بود، به همین دلیل به جوادالائمه علیه السلام مشهور می شود.

• مبتکر بحث آزاد اجتماعی امام جواد علیه السلام است. (2)

• ما ایرانیان افتخار داریم که فرزندان امام جواد علیه السلام مانند موسی مبرقع، عمه گرامی ایشان و پدر بزرگوارشان فضای کشور اسلامی ما را فضایی معنوی، ملکوتی و مورد الطاف خداوندی قرار داده است.

• امام جواد علیه السلام الگویی نمونه برای جوانان است.

• حضرت جواد الائمه علیه السلام در عمر 25 ساله خود به بهترین شیوه ممکن پیشوایی امت جد خود را عهده دار بود.

• دوران زندگی امام جواد علیه السلام 25 سال و دوره امامتش 17 سال بود.

• امام جواد علیه السلام در دوران امامت خود با دو تن از خلفای عباسی؛ مأمون و معتصم معاصر بوده است.

ص:150

• امامت امام جواد علیه السلام با توجه به کودکی و کمی سن، معجزه ای بزرگ در اسلام و تاریخ تشیع شمرده می شود.

• امام نهم شیعیان در طول دوران حیات مبارک خود در زنده کردن و ترویج مکتب مقدس تشیع نقش ویژه و چشمگیری داشت.

• میلاد دریای فضایل امام جواد علیه السلام مبارک!

• میلاد با سعادت امام جواد علیه السلام ، برگزیده خداوند، قرآن ناطق، حقیقت مجسّم و هدایتگر توحید مبارک!

• از منظر امام جواد علیه السلام شایسته است که یک جوان مسلمان به علم و دانش روی آورد و آن را به عنوان مونس و یار مناسب برای خود برگزیند.

• امام محمد تقی علیه السلام علم و دانش را یکی از مهمترین عوامل پیروزی و رسیدن به کمالات معرفی می کند.

• بارزترین نوع تبلیغ امام جواد علیه السلام مناظراتی است که آن حضرت انجام می داد.

• مناظره های امام جواد علیه السلام ایشان را در تثبیت جایگاه ولایت و امامت، هدایت حق جویان و آشکار ساختن سستی گفتار ستمگران یاری داد.

• امامت امام جواد علیه السلام با ویژگی های انحصاری خود بستری مناسب برای امام زمان و امامت وی در سن و سالی کمتر از امام جواد علیه السلام فراهم آورد.

• عصر امام جواد علیه السلام ویژگی های خاصی داشت که حضور ایشان را به عنوان استوانه تفکر اسلامی در حوزه علوم و معارف می طلبید.

• عصر جوادالائمه علیه السلام عصر «شکوفایی تمدن اسلامی» است.

• امام جواد علیه السلام به عنوان مرجع فکری مسلمانان، به تصفیه ناخالصی های عقیدتی و هدایت افکار عمومی به سوی اسلام راستین پرداخت.

• اولین اقدام امام جواد علیه السلام ، موضعگیری صریح در مقابل فتنه خلق قرآن بود.

• امام جواد علیه السلام همانند پدر بزرگوارشان در دو جبههُ سیاست و فکر و فرهنگ قرار داشت.

• امام جواد علیه السلام در راستای بسط و گسترش فرهنگ ناب تشیع کارگزاران و وکلایی در مناطق گوناگون و قلمرو بزرگ عباسیان تعیین و یا اعزام نمود.

ص:151

• امام جواد علیه السلام در دو سال آخر عمر خویش تحت نظارت شدیدتر دستگاه امنیتی و نظامی معتصم قرار گرفت.

• امام جواد علیه السلام در طول زندگی پربار اما کوتاه خویش بر آن بود تا ارتباط با مردم را حتی در سخت ترین شرایط حفظ کند و با بذل و بخشش به فقرا و مساکین کرامت اهل بیت را به اثبات رساند.

• از آن جایی که حضرت امام جواد در سن خردسالی(ظاهراً بین 7 تا 9 سالگی) به امامت رسید، مفهوم امامت وخلافت انسانی در اندیشه توده شیعی تغییر کرد.

• امام جواد علیه السلام در زمانی به امامت می رسد که اندیشه های فلسفی یونانی و قدرت مسیحیت و افکار و اندیشه های آنان در دربار و جامعه نفوذ کرده بود.

• امام جواد علیه السلام در حالی که خردسال بود همانند حضرت عیسی علیه السلام با علمای عصر خویش مواجه می شود و نظام فکری اعتزالی و حنفی را به چالش می کشد.

• امام جواد علیه السلام در راستای ایفای نقش خطیر امامت و پاسداری از ارزش های الهی در مقابل منکرات و کارهای خلاف قوانین اسلامی به پاخاست و با تمام وجود با ضد ارزش ها مبارزه کرد.

• رها کردن بردگان یکی از شیوه های امام جواد علیه السلام در راستای احسان به نیازمندان و دستگیری از بینوایان و درماندگان بود.

• امام جواد علیه السلام نه تنها در محافل خصوصی، بلکه در جلسات عمومی و رسمی نیز هیچ گاه به متخلفان و حریم شکنان روی خوش نشان نمی داد.

• امام جواد علیه السلام با تمامی محدودیت های موجود از سوی دستگاه خلافت، از راه انتخاب وکیلان و نمایندگان، ارتباط خود را با شیعیان حفظ می کند.

• مهم ترین رسالت دینی و فرهنگی امام جواد علیه السلام انتقال آموزه های اهل بیت علیهم السلام به شاگردان و آموزش و تربیت آنان براساس سیره آن بزرگواران بوده است.

• در زمان امام جواد علیه السلام انقلاب فرهنگی و توسعه علمی بی مانندی رخ داد و دانشگاه های علمی و کلاس های بحث و گفت وگو در سراسر سرزمین اسلامی گسترش یافت.

ص:152

• پیشوای نهم شیعیان امام محمد تقی علیه السلام نخستین رهبر الهی است که در میان امامان شیعه در خردسالی مسؤولیت مقام رفیع امامت را عهده دار گردید.

• امام محمد تقی علیه السلام علم و دانش را یکی از مهمترین عوامل پیروزی و رسیدن به کمالات معرفی کرده است.

• امام جواد علیه السلام نخستین کسی بود که مسئله امامت را از حالت عادی و معمولی بیرون برد و نقش امامت و منصب ولایت الهی و خلافت ربوبی را معنا و مفهومی جدید بخشید.

• در احادیث شیعی، حضرت امام جواد علیه السلام از این نظر به حضرت عیسی علیه السلام همانند شده است که در خردسالی و کودکی به امامت و خلافت ربوبی الهی دست یافته است.

• امام جواد علیه السلام با بهره گیری از علم لدنی خویش همانند حضرت عیسی علیه السلام توانست هم خود را اثبات کند و هم به بازسازی اندیشه امامت در میان مردم اقدام کرد.

• امامت امام جواد علیه السلام این معنی را یادآوری می کند که زمین نباید لحظه ای از وجود حجت الهی خالی بماند. اگر چه این حجت الهی کودک باشد.

• در بینش قرآنی و فرهنگ شیعی، جهان هستی هرگز از خلیفه الهی خالی نیست.

• امام جواد علیه السلام ، بزرگان علمی زمان خود را مانند یحیی بن اکثم در مناظره علمی به صورت علنی شکست داد و همه آنها در برابر کودک کم سن و سال به زانو درآمدند.

• امام جواد علیه السلام در دوره امامت خودش در مدت کوتاهی توانست چهره علمی خود را در میان شیعیان و نیز حاکمان و دانشمندان آن عصر آشکار سازد.

• امام جواد علیه السلام در دوره امامت خودش در مدت کوتاهی توانست شیعه را به عنوان یک آیین قدرتمند فکری در جهان اسلام معرفی نماید.

• راهبرد امام جواد علیه السلام گسترش فرهنگ ناب تشیع در جبهه سیاسی و فرهنگی بود.

• امام جواد علیه السلام در دوران زندگی پربار اما کوتاه خویش ارتباط با مردم را در شرایط مختلف حفظ کرد و در تثبیت کرامت اهل بیت از طریق بخشش به فقرا و مساکین کوشش کرد.

• امام جواد علیه السلام با داشتن سن کم ضمن شرکت در جلسات مناظره های دانشمندان آن دوران، میزان برخورداری خویش از علم لدنی را که مختص انبیاء و معصومان است در معرض دید همگان قرار داد.

ص:153

• تحلیل سیره سیاسی امام جواد علیه السلام الگوی راهبردی تبدیل مشکلات به فرصت است.

• تبدیل مشکلات به فرصت و دشمن شناسی مهم ترین فضیلت سیاسی سیره امام جواد علیه السلام بود.

• بزرگ ترین عرض ارادت به اهل بیت علیهم السلام تحلیل و شناخت موقعیت وظیفه شناسانه اهل بیت علیهم السلام است.

• امام نهم علیه السلام در سیره عملی و شیوه رفتاری خود دستورالعمل های فردی، اجتماعی و تربیتی را به شیعیان آموزش داد و از این رهگذر موفق شد که مکتب اهل بیت علیهم السلام را به جهانیان معرفی کند.

• سیره امام جواد علیه السلام نماد گسترش دانش و فرهنگ حیات بخش اسلام است.

• امام جواد علیه السلام را باید پرچمدار مبارزه با جریانات انحرافی دانست.

• امام جواد علیه السلام در مقام رهبری امت اسلام، به عنوان الگوی دانشمندان جوان چنان در عرصه علم و دانش درخشید که دوست و دشمن را به تعجب و شگفتی واداشت.

• قم، یکی از مراکز مهم شیعه بوده که در دوران امام جواد علیه السلام با آن حضرت در ارتباط بودند و از وجود آن حضرت استفاده می کردند. (1)

• تربیت شاگردان و ایجاد روش فقاهت و اجتهاد از متون قرآن و روایات برای اداره آینده اسلام و جلوگیری از انحراف در جهان اسلام از دیگر فعالیت های امام جواد علیه السلام بود.

• امام جواد علیه السلام _ مانند دیگر ائمه علیهم السلام _ شاگردان خوبی همچون علی بن مهزیار اهوازی و ابن ابی نصر بزنطی را تربیت کرد و اصول و مبانی صحیح عقلی و نقلی را در اختیار آنها گذاشت.

از امام جواد علیه السلام بیاموزیم:

• امام جواد علیه السلام همواره به شیعیان خود سفارش می کرد که حقوق والدین خود را رعایت و در معاشرت با آنان با کمال ادب و احترام رفتار کنند.

ص:154

• امام جواد علیه السلام : انسان با داشتن سه خصلت پسندیده می تواند به مقام رضوان و خشنودی الهی برسد. زیاد طلب آمرزش کردن، مدارا با مردم و زیاد صدقه دادن. (1)

• امام جواد علیه السلام : معاشرت و همنشینی با بی خردان و افراد لاابالی، سبب فساد و تباهی اخلاق خواهد شد؛ و معاشرت و رفاقت با خردمندان هوشیار، موجب رشد و کمال اخلاق می باشد. (2)

• امام جواد علیه السلام : انجام دهنده ظلم، کمک دهنده ظلم و کسی که راضی به ظلم باشد، هر سه (در این گناه عظیم) شریک خواهند بود! (3)

• امام جواد علیه السلام : شرایط پذیرش توبه چهار چیز است: پشیمانی قلبی؛ استغفار با زبان؛ جبران کردن گناه نسبت به همان گناه؛ تصمیم جدّی بر اینکه دیگر مرتکب آن گناه نشود. (4)

• امام جواد علیه السلام : هر که از خدا قطع امید کند و به غیر او پناهنده شود، خداوند او را به همان شخص واگذار می کند. (5)

• امام جواد علیه السلام : صبر را بالش خود ساز، فقر را در آغوش بگیر، لذتها را رها کن، با هوس مخالفت کن و بدان که هرگز از دید خداوند بیرون نیستی؛ پس آنگاه ببین در چه حالتی هستی. (6)

• امام جواد علیه السلام : به دل آهنگ خدا داشتن برتر است تا خسته کردن جوارح به عبادت. (7)

• امام جواد علیه السلام : توانگری مؤمن در بی نیازی از مردم است. (8)

• امام جواد علیه السلام : اعتماد به خدا بهای هر چیز گران بها است ، و نردبانی به سوی هر بلندایی. (9)

ص:155

ص:156

ص:157

ردیف

عنوان

مؤلف

1

آشنایی با زندگانی امام جواد علیه السلام

حسین فریدونی

2

اعجوبه اهل البیت علیهم السلام شرحی جامع از زندگی امام جواد علیه السلام

ابوالفضل طباطبایی اشکذری

3

اعجوبه اهل بیت علیهم السلام شرحی جامع از زندگی امام جواد علیه السلام

سید ابوالفضل طباطبایی اشکذری و محمد اسماعیلی

4

امام جواد علیه السلام

گروه نویسندگان مؤسسه البلاغ

5

امام جواد علیه السلام ، الگوی زندگی

حبیب الله احمدی

6

امام جواد علیه السلام ؛ نهمین امام شیعه

عبدالزهرا عثمان محمد

7

امام جوادعلیه السلام ،(ویژه نوجوانان از سری سیری در تاریخ)

امید امیدان

8

امام محمد جواد علیه السلام

عبدالله صالحی

9

امام محمدتقی علیه السلام ،

سید کاظم ارفع

10

بیست و پنج درس زندگی از سیره عملی حضرت امام جواد الائمه علیه السلام

حمیدرضا کفاش

11

بی کران تسبیح: عرفان در احوال و آثار امام جواد علیه السلام

بتول خسروی

12

پرسش های مردم و پاسخ های امام جواد علیه السلام

احمد قاضی زاهدی

ص:158

13

پیشوای نهم، حضرت امام محمد تقی علیه السلام

گروه نویسندگان

14

پیشوای نهم، حضرت امام محمدتقی علیه السلام

انتشارات در راه حق

15

پیشوایان هدایت: جواد الائمه، حضرت امام محمد تقی علیه السلام

منذر حکیم

16

تحلیلی از زندگانی و دوران امام محمدتقی علیه السلام

فضل الله صلواتی

17

تحلیلی از زندگانی و زمان امام جواد علیه السلام

زیر نظر قوام الدین وشنوی قمی گروه نویسندگان،

18

چهل داستان و چهل حدیث از امام جواد علیه السلام

عبدالله صالحی

19

حضرت امام جواد علیه السلام

گروه کودکان و نوجوانان بنیاد بعثت

20

حضرت امام محمد تقی علیه السلام

فضل الله کمپانی

21

حضرت امام محمد تقی علیه السلام

عبدالامیر فولاد زاده

22

حضرت امام محمد تقی علیه السلام (ویژه نوجوانان)

میر ابوالفتح دعوتی

23

در ذکر حالات حضرت امام محمد تقی و احفاد آن جناب

عباس فیض قمی

24

زندگانی امام جواد علیه السلام

سیف الله یعقوبی قمشه ای

25

زندگانی امام جواد علیه السلام ، موسسه فرهنگی انتشاراتی نقش

احمد صادقی اردستانی

26

زندگانی امام محمد تقی علیه السلام نهمین پیشوای معصوم

عبدالرحیم عقیقی بخشایشی

ص:159

27

زندگانی امام محمد تقی علیه السلام ، نهمین پیشوای معصوم

عبدالرحیم عقیقی بخشایشی

28

زندگانی امام محمدتقی علیه السلام

حسین عمادزاده

29

زندگانی امام محمدتقی علیه السلام

حسین عمادزاده

30

زندگانی امام نهم، حضرت امام جواد علیه السلام

هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق

31

زندگانی حضرت امام جواد علیه السلام

مرتضی مدرسی چهاردهی

32

زندگانی حضرت امام محمد تقی علیه السلام (ویژه نوجوانان

حسین حماسیان(صابرکرمانی)

33

زندگانی سیاسی امام جواد علیه السلام

سید جعفر مرتضی عاملی

34

زندگانی سیاسی امام جواد علیه السلام

سید جعفر مرتضی عاملی

35

زندگی امام جواد علیه السلام

سید محمد حسینی شاهرودی

36

زندگی حضرت امام محمدتقی علیه السلام

رضا استادی

37

زندگی و سیمای امام محمد تقی علیه السلام

سید محمد تقی مدرسی

38

زندگی و سیمای امام محمدتقی علیه السلام

سید محمدتقی مدرسی

39

ستارگان درخشان (ج11)؛ زندگانی حضرت امام محمدتقی

محمد جواد نجفی

40

سرورالفؤاد (زندگانی حضرت امام جواد علیه السلام )

ابوالقاسم سحاب

41

صحیفه امام جواد علیه السلام

جواد قیومی اصفهانی

42

عطیه الجواد

سید مصلح الدین مهدوی

ص:160

43

مسند الامام الجواد علیه السلام

عزیزالله عطاردی

44

معصوم یازدهم امام جواد علیه السلام

جواد فاضل

45

معصوم یازدهم امام محمد تقی علیه السلام

احمد سیاح

46

میهمانی از مدینه (داستان زندگی امام جواد علیه السلام )

رضا شیرازی

47

ناسخ التواریخ (زندگانی حضرت امام محمد تقی جوادالائمه علیه السلام )

عباسقلیخان سپهر

48

نگاهی بر زندگی امام جواد علیه السلام

محمد محمدی اشتهاردی

49

نگاهی گذرا بر زندگانی امام جواد علیه السلام

سید عبدالرزاق موسوی مقرم

50

نگاهی نو به زندگی امام جواد علیه السلام

علی کرمی فریدونی

51

وسعت آفتاب: روایت داستانی زندگی امام جواد علیه السلام

اکرم کریم زاده

52

یکصد و سی پرسش در محضر امام جواد علیه السلام

علیرضا زکی زاده رنانی